Oko Opatrzności

Rozwój drzeworytnictwa ludowego przypadł na 2. połowę XVIII i początek XIX wieku. Na wieś i do małych miast trafiały głównie obrazki dewocyjne, rozpowszechniane przez zakonników różnych zgromadzeń. Twórcy drzeworytów wywodzili się z rzemiosła cechowego, a warsztaty lokowali w licznych miejscach pątniczych. Podobizny cudownych wizerunków o tematyce chrystologicznej i maryjnej czy wyobrażenia świętych patronów nabywali pielgrzymi, wierząc, iż wraz z nimi przynoszą opiekę boską do swoich rodzin i gospodarstw. Popularnością cieszyły się także lokalne miejsca pielgrzymkowe, między innymi Kodeń na Podlasiu czy Radecznica koło Zamościa. Tematyka świecka, obyczajowa czy ilustracyjna, była podejmowana rzadko.

Do przygotowania klocka służyło zwykle drewno jabłoni, gruszy, czereśni, lipy, olchy lub buka. Niejednokrotnie wykorzystywano obie strony desek. Największe odbitki wykonywano czasem z kilku klocków, a po odbiciu sklejano. Istniały także deski z kilkoma wizerunkami, co pozwalało na uzyskanie arkusza z różnymi przedstawieniami, gotowymi do rozcięcia. Odbitki mogły być kolorowane ręcznie lub przez szablon farbami wodnymi, klejowymi lub temperami.

Ludowe drzeworyty cechowała płaszczyznowość, mocna linia konturu, często wzbogacona kreskami modelującego szrafowania, pełniącego przede wszystkim rolę dekoracyjną. Kompozycję mogły dopełniać inskrypcje, które świadczyły o twórcach jako ludziach niepiśmiennych lub słabo znających sztukę pisania. Tu na przykład napis BOZE,KTORYŚ,OPATRNŚCIĘ, SWOYĘ,PIĘĆ,TYSIECY,MEZOW,PIECIą CHLEBAMY Y DWIEMA.RYBAMI.NAKARMIŁ.ZMIŁUJSIę NADN należy odczytywać w odwróconej kolejności – najpierw wiersz dolny, potem górny.

Klocek, z którego odbito drzeworyt, pochodzi z Radecznicy, miejscowości na Roztoczu, gdzie istniał warsztat związany z sanktuarium św. Antoniego Padewskiego. W literaturze są przytaczane nazwiska trzech pracujących tam w XIX wieku drzeworytników: Andrzeja Kotelskiego, Mikołaja Falewskiego oraz Jakuba Olearskiego, którzy „mieli wyrzynane deski, co je smarowali farbą, a odbijane obrazy na papierze sprzedawali w odpust po 5 groszy”. Niestety nie wiadomo, kim był twórca o inicjałach AH wyrytych na drzeworycie Święta Rodzina z drugiej strony klocka, autor obu przedstawień.