Dawny zamek w Puławach

Widok pałacu puławskiego z okresu po przebudowie przeprowadzanej od 1796 roku przez Chrystiana Piotra Aignera. Budowla w latach 1731–1831 była czasową, a następnie stałą rezydencją książąt Czartoryskich. W latach 1731–1736 dawny, zniszczony pałac odbudowano na polecenie Marii Zofii z Sieniawskich i jej małżonka, Augusta Aleksandra Czartoryskiego. Autorem projektu nowej rezydencji w stylu rokokowym był saski architekt Jan Zygmunt Deybel, który ją rozbudował (między innymi oficyny i galerie łączące je z pałacem). Od 1785 roku pałac stał się główną siedzibą Adama Kazimierza i Izabeli Czartoryskich, którzy stworzyli tu ośrodek polskiego życia kulturalnego. W ich czasach Puławy były jedną z piękniejszych rezydencji w Polsce. Do jej upiększenia Czartoryscy zaangażowali Aignera, urodzonego w Puławach wybitnego architekta klasycyzmu polskiego, który między innymi rozbudował pawilony frontowe pałacu i przebudował wnętrza, nadając im wystrój klasycystyczny. Wygląd rezydencji z tego czasu prezentuje litografia Alfonsa Matuszkiewcza, wykonana na podstawie akwatinty braci Józefa i Karola Augusta Richterów z lat 1809–1818. W roku 1859 pałac w Puławach nie wyglądał tak, jak pokazuje rycina. Był już przebudowany przez Józefa Góreckiego w latach 1840–1843. Wkrótce po pożarze, w latach 1859–1861, przebudował go ponownie Julian Ankiewicz.

Litografia Matuszkiewicza wchodzi w skład „Albumu Puław”, serii będącej kontynuacją „Albumu Lubelskie”, wydawanego w latach 1857–1859 w cenionym warszawskim Zakładzie Litograficznym Adolfa Pecqa i S-ki. Wydany w 1859 roku „Album Puław” zawiera osiem tablic przedstawiających tamtejsze zabytki. Są to: Widok Nowej Alexandryi (Puławy) z Góry Puławskiej, Dawny zamek w Puławach, Widok zamku w Puławach od łachy, Sybilla od strony łachy, Domek gotycki w ogrodzie w Nowej Alekxandryi w Puławach, Pałac Marynki zwany w Nowej Alexandryi (Puławy), Drzewo na Kępie Puławskiej z Bogarodzicą, Świątynia Sybilli w Puławach. Rysunki widoków, za wyjątkiem pałacu od strony dziedzińca, utrwalił Adam Lerue (1825–1863), pomysłodawca albumu. Litografie na tincie według rysunków Lerue wykonali Julian Cegliński (1827–1910) i Alfons Matuszkiewicz (około 1822–1878), warszawscy malarze i graficy. Plansze uzupełnia wstęp Hipolita Skimborowicza (1815–1880) poświęcony historii i zabytkom Puław. Album wydrukowano w uznanej warszawskiej oficynie Jana Jaworskiego (1815–1875).

Renata Bartnik