Zmartwychwstanie, Zstąpienie do Otchłani

Prezentowana ikona – menologion jest kalendarzem roku liturgicznego. Po środku kompozycji scena Zmartwychwstania Chrystusa i Zstąpienia do Otchłani obrazuje święto Zmartwychwstania Pańskiego, wokół którego zgrupowane są w czterech rzędach sceny ukazujące pozostałe najważniejsze święta liturgiczne, patrz S.12766MŁ, S.12823MŁ, S.12948MŁ. Grecki termin „menologion” lub „menologium”, pochodzący od słowa miesiąc, został zastosowany do określenia ksiąg zawierających uporządkowany w układach miesięcznych zbiór krótkich opisów żywotów świętych, homilii, opowieści apokryficznych zaczerpniętych nie z Ewangelii. Menoliogion – to także ikona prezentująca świętych i święta w kalendarzowym porządku. Tradycja sporządzania takich ksiąg oraz ikon sięga czasów bizantyjskich. W Bizancjum poczucie harmonii i pełni wszechświata stworzonego przez Boga wiązało się z potrzebą uporządkowania wszystkich aspektów życia ludzkiego. Z tego przekonania wynikała konieczność stosowania ustalonych wzorców – kanonów określających porządek państwa chrześcijańskiego i powiązanej z nim religii. Zasadzie tej podporządkowana była także sztuka sakralna pozostająca w ścisłej łączności z liturgią. Program świątyni, symbolizującej doskonały wszechświat, dopełniały malowidła oraz mozaiki, a od czasu ukształtowania na Rusi wielostrefowej przegrody ołtarzowej także ikony umieszczone w ikonostasie. Stanowiły one rodzaj kalendarza cyklu liturgicznego, rozlokowane ściśle według obowiązującego na wschodzie chrześcijaństwa programu, ostatecznie ustalonego w IX w. po zakończeniu obrazoburstwa (okres niszczenia i prześladowania świętych wizerunków). W małej skali odpowiednikiem wyżej pojętego porządku były ikony kalendarzowe odczytywane jak księgi. Obrazowały one świętych patronujących poszczególnym dniom i odpowiadające im święta w danym miesiącu lub porządek najważniejszych świąt roku liturgicznego, jak na prezentowanej ikonie.
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967