Zygmunt III Waza

Medalierstwo polskie za czasów panowania Zygmunta III Wazy przeżywało prawdziwy rozkwit. Sprzyjało mu żywe zainteresowanie władcy, które przejawiało się w tworzeniu przez króla własnych dzieł. Poświadczone źródłowo, choć niestety niezachowane do naszych czasów, są medale wykonane własnoręcznie przez władcę. Jednakże znacznie częściej Zygmunt III zlecał innym twórcom wykonanie medali upamiętniających ważne wydarzenia z okresu jego panowania. Spośród medalierów działających na terenie Rzeczypospolitej najwybitniejszym artystą był niewątpliwie Samuel Ammon, działający na terenie Gdańska. Jednak przedstawienia ukazujące Zygmunta III Wazę wykonywano także poza granicami Polski i nie zawsze na zlecenie polskiego dworu królewskiego. Jednym z ciekawszych przykładów tego rodzaju jest medal autorstwa nadwornego medaliera szwedzkiego Arvida Jonassona von Karlsteena. Początkowo sztukę medalierską poznawał w rodzinnej Szwecji, jednak uczył się jej także na terenie Niemiec, a później w Londynie. W 1674 roku został zatrudniony w szwedzkiej mennicy królewskiej, jednak początkowo nie był zbyt dobrze opłacany. Niewiele brakowało, aby w 1677 roku został medalierem króla Jana III Sobieskiego. Propozycja taka napłynęła z Polski i Karlsteen złożył nawet dymisję ze stanowiska piastowanego w mennicy szwedzkiej, jednak król Karol XI nie zgodził się na wyjazd artysty. Niedługo później sytuacja Karlsteena uległa poprawie i na ponad dwie dekady stał się głównym medalierem dworu szwedzkiego.

Prezentowany medal, przedstawiający Zygmunta III Wazę, należy do serii poświęconej władcom Szwecji. Został wykonany w pierwszych latach XVIII wieku, być może w roku 1703. Sposób przedstawienia awersu i rewersu wraz z napisami umieszczonymi w otoku jest wyrazistym, choć widzianym z perspektywy szwedzkiej, streszczeniem dziejów tego władcy. Na awersie przestawiono go w zbroi, jednak bez korony na głowie. Mimo to napis dookolny głosi, że jest to Zygmunt, z Bożej łaski król Szwecji (SIGISMVND[US] D[EI] G[RATIA] REX SVECIAE). Na rewersie, w polu centralnym, znalazł się kartusz z herbami Polski i Litwy, na obrzeżu zaś autor umieścił napis: HOC TECTVS NVDATVR AVITO, co w swobodnym tłumaczeniu oznacza, że co prawda władca przywdział herby obcych krajów, jednak panowania we własnej ojczyźnie został pozbawiony.

Leszek Poniewozik