Fortepian pionowy

W XIX w. fortepian pionowy był rozpowszechniony na równi z poziomymi instrumentami, np. fortepianem stołowym czy skrzydłowym. Wraz z nastaniem Cesarstwa Francuskiego Europę opanował styl zwany „empire”. Formy i zdobnictwo instrumentów muzycznych, mebli i różnych sprzętów nawiązywały do starożytności rzymskiej, greckiej lub egipskiej. Pionowym fortepianom nadawano formę szafy (cabinet), piramidy, liry, ale także żyrafy. Nazwę sugerował kształt górnej części pudła instrumentu. Łańcucki fortepian żyrafa jest opatrzony plakietą twórcy umieszczoną na pokrywie klawiatury „Christoph Erler Bürger in Vien”. Instrument posiada klawiaturę 6- oktawową w skali F1- f4. W latach 1816 – 1836 Christoph Erler, obywatel Wiednia, prowadził warsztat. Zasłynął jako organmistrz i budowniczy fortepianów. Zakupiony przez Muzeum – Zamek fortepian pionowy jest jednym z niewielu zachowanych instrumentów wiedeńczyka. Wykonany w latach 20. XIX w. nosi ślady późniejszych napraw oraz uzupełnień zewnętrznych ozdób. Żyrafa ze zbiorów łańcuckiego muzeum była tradycyjnie nazywana „pantalionem”, jak wiele historycznych fortepianów, w tym pionowych. W rzeczywistości określenie zostało zapożyczone od imienia Pantaleona Hebenstreita – twórcy i wirtuoza rozbudowanych cymbałów. Słuchający ich w 1705 r. król Francji Ludwik XIV nazwał instrument imieniem wynalazcy – „pantaleon”. Konstruowane w XVIII w. cymbały, wyposażone w klawiaturę i mechanizm młoteczkowy, nazywano „Hammerpantaleon”. Możliwie dlatego w dawnej Polsce fortepian był pantalionem.

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967