Tłok pieczętny Biblioteki Wilanowskiej

Tłok pieczętny Biblioteki Wilanowskiej

W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowało się przeszło czterdzieści zabytków sfragistyki, czyli pieczęci lub tłoków pieczętnych. Określenie sfragistyka pochodzi od greckiego słowa sphragis oznaczającego pieczęć (alternatywnie, od języka łacińskiego – sigillum – sygillografia) i definiuje gałąź pomocniczych nauk historycznych, której badania koncentrują się na pieczęciach – odczytywaniu ich znaczenia, a także ustalaniu okoliczności ich powstania. Historia sfragistyki sięga XIX wieku; dostrzeżono wówczas, że pieczęcie mogą stanowić wartościowy materiał źródłowy, wnoszący wiedzę w zakresie ustaleń politycznych, heraldycznych, z zakresu dyplomacji, a także innych wątków związanych z przeszłością.

Zespół pieczęci i tłoków pieczętnych zachowanych w zbiorach Muzeum pod względem czasu powstania sięga aż do XVIII wieku. Pieczęcie oraz tłoki dotyczą nie tylko dóbr wilanowskich. Zespół zawiera obiekty, które powiązać można z konkretnymi osobami – właścicielami Wilanowa w kontekście piastowanych przez nich urzędów, ale także takie, które dokumentują system administrowania dobrami i ich funkcjonowania, nie tylko wilanowskimi.

Prezentowany przykład to pieczęć do odbijania tuszu. Typariusz (tłok) posiada nieregularny kształt i jest wypukłoryty (to znaczy, że kształt który zostanie odbity płaską pieczęcią, wycięty jest w stali – jak w technikach druku wypukłego, np. drzeworytach). Pieczęć posiada drewnianą, długą, gładką rączkę. Kompozycja, która zostaje odbita, zbliżona jest do owalu. W polu pieczętnym wycięty został kształt tzw. tarczy hiszpańskiej (owalny u dołu, zamknięty dwustronnie pod kątem 90º), na którym, w błękitnym polu, umieszczono tarczę herbową z Pilawą (zw. półtrzeciakrzyż) rodziny Potockich. Ponad tarczą widnieje dziewięciopałkowa koroną hrabiowska z pękiem pięciu strusich piór, a z obu stron i u dołu ujęta jest dwiema gałązkami: dębową i laurową, spiętymi u dołu obrączką. Tarcza otoczona jest napisem majuskułą w języku łacińskim: EX BIBL: VILLANOV: CTIS AUGUSTI POTOCKI, co zapewne jest skrótem opisu wskazującego, że tak oznaczony egzemplarz biblioteczny należał do zbiorów biblioteki wilanowskiej, w czasach kiedy właścicielem dóbr był August Potocki (1840-1867).

sfragistyka, sphragis, August Potocki, właściciel Wilanowa, typariusz, pole pieczętne, Pilawa, Biblioteka Wilanowska