Widok Świątyni Sybilli w Ogrodzie JO. Xiążąt Czartoryskich w Puławach

Świątynia Sybilli w Puławach została wzniesiona w latach 1798–1801 jako jedna z budowli parkowych dla księżnej Izabeli z Flemmingów Czartoryskiej. Zaprojektował ją Chrystian Piotr Aigner (1756–1841), nadworny architekt Czartoryskich i jeden z najwybitniejszych architektów polskich. Urodził się w Puławach jako syn Chrystiana, stolarza pałacowego. Pierwszą znaną pracą Aignera był Plan General de Pullawy z około 1775 roku (w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie). W końcu lat 70. XVIII wieku studiował architekturę w Rzymie w ramach stypendium królewskiego otrzymanego dzięki wstawiennictwu księcia Czartoryskiego. Dla Puław zaprojektował także Dom Gotycki, Pałacyk zwany Marynki, kaplicę pałacową wzorowaną na rzymskim Panteonie, oranżerię oraz przekształcił pałac. W kręgu Puław zrodziła się ważna znajomość ze Stanisławem Kostką Potockim (1755–1821), właścicielem pobliskiego Olesina. Dla znajdującej się tu letniej rezydencji Potockiego Aigner zaprojektował zespół pałacowo-parkowy uważany za dzieło sztuki architektonicznej. Przy jego kształtowaniu współpracował ściśle z właścicielem posiadłości, który był autorem koncepcji założenia i form poszczególnych pawilonów oraz budynków.

Świątynia Sybilli należy do najbardziej podziwianych dzieł Aignera. Jest wzorowana na zachowanej częściowo starożytnej Świątyni Westy w Tivoli nieopodal Rzymu, zbudowanej w 1. ćwierci I wieku p.n.e. obok starszej, posadowionej także na akropolu Świątyni Sybilli, siedzibie sławnej wyroczni Sybilli Tyburtyńskiej.

Pawilon puławski, podobnie jak jego antyczny pierwowzór, reprezentuje typ monopteru – okrągłej budowli z wieńcem kolumn. Powtarza również stosowany z upodobaniem w sztuce rzymskiej porządek kompozytowy i dekorację architektoniczną – fryz girlandowy z wplecionym motywem bukranionu. Oba budynki mają równie malownicze położenie. Wzniesiony na stromym zboczu wiślanej odnogi i ustawiony na cokole puławski pawilon przypomina usytuowaniem prototyp rzymski zbudowany na skalistych urwiskach i stojący na wysokim podium. Budynki różni natomiast wielkość i pełnione funkcje. Przeznaczona na siedzibę pierwszego polskiego muzeum narodowego Świątynia Sybilli, zwana początkowo Świątynią Pamięci, jest dwukrotnie większa od niewielkiego sanktuarium poświęconego kultowi bogini Westy w Tivoli.

Renata Bartnik