Tłok pieczętny do tuszu z herbami Pilawa i Szreniawa

Tłok pieczętny do tuszu z herbami Pilawa i Szreniawa

W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie zachowało się przeszło czterdzieści zabytków sfragistyki, czyli pieczęci lub tłoków pieczętnych. Określenie sfragistyka pochodzi od greckiego słowa sphragis oznaczającego pieczęć (alternatywnie, od języka łacińskiego – sigillum – sygillografia) i definiuje gałąź pomocniczych nauk historycznych, której badania koncentrują się na pieczęciach – odczytywaniu ich znaczenia, a także ustalaniu okoliczności ich powstania. Historia sfragistyki sięga XIX wieku; dostrzeżono wówczas, że pieczęcie mogą stanowić wartościowy materiał źródłowy, wnoszący wiedzę w zakresie ustaleń politycznych, heraldycznych, z zakresu dyplomacji, a także innych wątków związanych z przeszłością.

Zespół pieczęci i tłoków pieczętnych zachowanych w zbiorach Muzeum pod względem czasu powstania sięga aż do XVIII wieku. Pieczęcie oraz tłoki dotyczą nie tylko dóbr wilanowskich. Zespół zawiera obiekty, które powiązać można z konkretnymi osobami – właścicielami Wilanowa w kontekście piastowanych przez nich urzędów, ale także takie, które dokumentują system administrowania dobrami i ich funkcjonowania, nie tylko wilanowskimi.

Prezentowany obiekt jest tłokiem pieczętnym do tuszu (inne tłoki mogą być używane do pieczęci lakowych). Typariusz – a więc część, na której znajduje się odbijany znak, wykonany został w mosiądzu, posiada owalny kształt i jest wklęsłoryty (tzn. że odbijany obraz jest wycięty w głąb). Tłok pieczętny posiada długą, drewnianą rączkę o ciemnobrązowym kolorze. W polu pieczętnym wyryta jest szwajcarska tarcza (określenie definiuje kształt pola tarczy) herbowa podzielona przez środek, wertykalnie, na dwa pola, w których znalazły się godła dwóch herbów: Pilawa oraz Szreniawa bez Krzyża. Pierwsze godło, z herbu Pilawa było znakiem rodziny Potockich, drugie godło – Szreniawa bez Krzyża było znakiem rodziny Lubomirskich. Połączenie tych dwóch herbów pozwala związać ów tłok pieczętny z okresem w dziejach Wilanowa, kiedy mieszkali w nim reprezentanci obu rodów. Taka sytuacja miała miejsce od końca XVIII wieku, kiedy właścicielami majątku zostali Aleksandra z Lubomirskich (1758 albo 1760-1831) oraz jej małżonek, Stanisław Kostka Potocki (1755-1821).

sfragistyka, sphragis, Aleksandra z Lubomirskich, Stanisław Kostka Potocki, właściciel Wilanowa, typariusz, pole pieczętne, Pilawa, Szreniawa