Stefan Batory

Druga połowa XVI wieku to w Rzeczypospolitej Obojga Narodów czas popularyzacji sztuki medalierskiej. Oczywiście nie oznacza to, że stała się powszechnie spotykanym środkiem wyrazu artystycznego. Raczej chodzi o poszerzenie dotychczasowego kręgu osób zainteresowanych tym rodzajem sztuki. Dotychczas mecenat skupiał się w rękach dworu królewskiego, twórcy zaś byli artystami zagranicznymi, którzy rzadko na dłużej wiązali się z Polską. W czasach panowania Stefana Batorego coraz częściej mamy do czynienia z medalami tworzonymi przez rodzimych twórców. W większym stopniu medale stają się obiektem zainteresowania nie tylko dworu królewskiego, ale i możnowładców. Z jednej strony przejawia się to w powstawaniu medali – czy częściej żetonów – zamawianych na przykład przez podskarbich królewskich. Z drugiej medale królewskie, czasami w dużych ilościach, trafiają w ręce bliskich współpracowników króla. Coraz częściej medale są tworzone niejako przy okazji innych działań. Uwidaczniają się związki łączące medalierów z mennicami. W sposób szczególny dotyczy to mennicy wileńskiej, jednak i inne ośrodki zaczynają zaznaczać swój udział. Inną cechą medali tego czasu jest anonimowość twórców. Zapewne wiąże się to z poprzednio wskazaną właściwością. Otóż twórcami medali stają się coraz częściej uzdolnieni rytownicy pracujący na co dzień w mennicach, nieczyniący z medalierstwa swego głównego zajęcia. W zależności od upodobań w większym lub mniejszym stopniu hołdują oni nowemu, barokowemu nurtowi, jaki zaczyna się pojawiać także w medalierstwie. Zmienia się też tematyka przedstawień, w której w coraz większym stopniu uwidacznia się chęć dokumentowania ważnych wydarzeń historycznych. Nie oznacza to jednak odejścia od ujęć o charakterze symbolicznym i propagandowym.

Przykładem takiego dzieła jest prezentowany medal. Niestety nie znamy jego autora, miejsca czy dokładnego czasu powstania. Dające się zauważyć wpływy niemieckiego manieryzmu skłoniły Adama Więcka do przypuszczenia, że powstał w zachodniej części Polski – być może w Olkuszu lub Poznaniu. Oryginał został wykonany w srebrze w okresie dającym się odnieść do lat 1582–1585. Prezentowany egzemplarz to późniejsza, nieco mniejsza od oryginału, mosiężna kopia wykonana techniką odlewu.

Leszek Poniewozik