Portret chłopca

Twórczość i refleksja teoretyczna Stanisława Ignacego Witkiewicza, należącego do najbardziej rozpoznawalnych polskich artystów 1. połowy XX wieku, w dużej mierze skupiała się na zagadnieniu formy. Namysł nad jej znaczeniem w dziele plastycznym zaowocował powstaniem traktatu Nowe formy w malarstwie i wynikające stąd nieporozumienia (1919), a także przyłączeniem się do awangardowej grupy artystycznej – krakowskich formistów (1917–1922). W odróżnieniu od swoich kolegów i większości reprezentantów awangardy Witkacy przejawiał raczej postawę dystopijną. Nie godząc się na abstrakcję, uznał wyczerpanie innowacji konstrukcyjnych oraz brak możliwości dalszych zniekształceń realistycznego przedstawienia, czyli tworzenia „kompozycji perwersyjnych” i „harmonii przewrotnych” znamiennych dla okresu formistycznego. Sztuka „czysta” wymiera zresztą według niego w erze demokratyzacji społeczeństw, mechanizacji pracy i uniformizacji kultury, gdyż metafizykę zastępuje użyteczność. Konsekwencją tej postawy było całkowite zarzucenie malowania „obrazów sztalugowych” na rzecz pastelowych portretów jako komercyjnej działalności w ramach założonej w 1925 roku Firmy Portretowej „S.I. Witkiewicz”. Podczas jej pierwszej wystawy w warszawskim Salonie Czesława Garlińskiego udostępniono regulamin, który imitował zapisy prawne zwykłego podmiotu gospodarczego: określał reguły zawarcia kontraktu, rodzaje i ceny obstalunków, zasady współpracy z agentami.

Wizerunek dziecka ostrzyżonego „na pazia”, w harcerskiej bluzie ze sznurem funkcyjnym i góralskiej chuście na ramionach powstał w kwietniu 1934 roku, prawdopodobnie podczas udanego finansowo, ale i wyczerpującego pobytu w Nowym Sączu. Jest to portret należący do kategorii B+E przeznaczonej właśnie dla najmłodszych. Towarzyszące sygnaturze kody oznaczają, że artysta zachował podczas sesji wstrzemięźliwość od nikotyny (NP) i alkoholu (Nπ). Za pomocą atrybutów: owoców i stosowanej alternatywnie książki, twórca zdradzał też swoją opinię na temat intelektu niechętnie portretowanych dziecięcych modeli.

Szymon Piotr Kubiak