Brakteat Mieszka III Starego

W 1173 roku tron krakowski w Polsce dzielnicowej objął najstarszy z synów Bolesława Krzywoustego, Mieszko. Jego plany polityczne zmierzały do scentralizowania władzy w kraju na kształt sprzed rozbicia dzielnicowego (1138). Na ambicje Mieszka wskazuje używana przez niego tytulatura najwyższego księcia (łac. dux maximus) oraz aspiracyjna formuła król Polski – utrwalona na hebrajskonapisowych monetach. Realizacja tych zamierzeń wiodła przez poskromienie samodzielności możnowładców oraz ścisły nadzór nad źródłami dochodu państwa. Pomnożeniu zasobności skarbu książęcego miała służyć zreformowana produkcja mennicza, oparta wyłącznie na jednostronnych denarach wykonanych na bardzo cienkiej blaszce, zwanych brakteatami. Brakteatowa technologia pomnażała wydajność licznych książęcych mennic, pokrywających zapotrzebowanie dla prowadzenia zwielokrotnionej przymusowej wymiany monet. Przebiegała ona według korzystnego dla emitenta przeliczenia i będąc dla poddanych obciążeniem, zasilała książęcy skarbiec. Polityka silnej ręki wzmagała niezadowolenie możnowładców i książąt dzielnicowych, którzy w 1177 roku pozbawili Mieszka władzy senioralnej. Choć do śmierci († 1202) Mieszko sięgnął jeszcze kilkakrotnie tronu krakowskiego, nie zdołał już odbudować prestiżu władzy centralnej. Od ostatniej ćwierci XII wieku przypisane jej kompetencje, w tym prawo do emisji pieniądza, były przejmowane przez możnych i lokalnych książąt. Po utracie władzy zwierzchniej stał się nim także Mieszko, wybijający swe monety w wielkopolskiej dzielnicy.

Z jego osobą wiąże się kilkadziesiąt typów brakteatów. Chronologia wielu z nich jest nieznana i nie wiadomo, czy są pozostałością senioralnych, czy dzielnicowych rządów księcia. Interesującym novum wprowadzonym przez tego władcę była emisja monet z legendami hebrajskimi. Wynikało to z powierzenia mennic żydowskim dzierżawcom, specjalistom w dziedzinie finansów. Rytownikami stempli mogli być hebrajczycy. Jedną z tych monet jest brakteat z frontalnym przedstawieniem półpostaci księcia z gałązką palmową oraz adresowanym do władcy pozdrowieniem po hebrajsku bracha (tł. błogosławieństwo). Wiąże się z nim wymowa palmy, będącej najprawdopodobniej życzeniem potęgi, pomyślności i zwycięstwa panującego.

Tomasz Markiewicz