Jadalnia Mała (Jadalnia nad Bramą, Jadalnia Dębowa)

Nazwy historyczne: Paradny Przedpokój (XVII w.); wielki lub paradny przedpokój "Grande Anti-Chambre" (ok. 1780 r.); "Pokój do jadania", „Pokój jadalny”, „Salka jadalna” (XIX w.); Jadalnia nad Bramą (lata 80 XIX w.); Jadalnia Mała (1933 r.).
Nazwy inne: Jadalnia Dębowa.
Czas powstania: lata 1629 - 1642 –  część Paradnego Przedpokoju; po 1688 r. – wydzielenie z pierwotnego Paradnego Przedpokoju; XVIII w. – zmiana wystroju (?); XVIII/XIX w. – zmiana funkcji i wystroju; lata 90 XIX w.  – zmiana wystroju.
Architekci: Maciej Trapola (?) i Tylman z Gameren (?) – XVII w.;  Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 1890-1895).
Artyści: Karol Chodziński i Jan Ciążyński (posadzka, lata 30 XIX w.); stolarze wiedeńscy nn (boazeria lata 1890-1895).

Jadalnia Mała, zwana również Jadalnią nad Bramą lub Jadalnią Dębową, znajduje się na pierwszym piętrze zachodniej amfilady reprezentacyjnych wnętrz łańcuckiej rezydencji. Pomieszczenie wygrodzono ścianą działową z przestrzeni pierwotnego Paradnego Przedpokoju prawdopodobnie po pożarze zamku w 1688 r.
Od czasów budowy „palazzo in fortezza” w XVII w. Paradny Przedpokój, równy powierzchnią parterowej Wielkiej Sieni, nad którą się znajdował, zajmował przestrzeń istniejących obecnie: Pokoju pod Stropem wraz z częścią Korytarza Zachodniego (Vestibulle) oraz sąsiadującej z nimi od zachodu Jadalni Małej. Pierwotnie Paradny Przedpokój, podobnie jak wszystkie pomieszczenia pierwszego piętra zamku, zwanego z włoska „piano nobile” i mieszczącego tradycyjnie wnętrza reprezentacyjne oraz apartamenty właścicieli, przykryty był drewnianym, ozdobnie malowanym stropem.
W XVIII w., w czasach Stanisława i Izabeli Lubomirskich, wnętrze spełniało rolę wejściowego przedpokoju zwanego "Grande Anti-Chambre", prowadzącego z klatki schodowej do reprezentacyjnej amfilady zachodniej. Łączył się on od północy z „Seconde Anti-Chambre” (Pokój Bilardowy), a od południa –  z wielką „Sall” (Sala Balowa). Przedpokój doświetlały dwie pary okien umieszczone w ścianie zachodniej, a ogrzewał duży kominek lub piec ustawiony w północno - wschodnim narożu.
Pod koniec XVIII w., najpóźniej na przełomie XVIII/XIX w., pomieszczenie zmieniło funkcję. Urządzono tu „Pokój do jadania” zwany także „Pokojem jadalnym”lub „Salką jadalną”. Na ścianach, zawieszonych obrazami, było „obicie na płótnie malowanym ze szlakami”, opisane także jako „draperya płócienna na dnie perłowym malowana sztukaterie w rozety y różne dessenie”, Między oknami i nad narożnym kominkiem umieszczono sześciodzielne lustra.
Z czasów Alfreda I Potockiego, z lat 30 XIX w., pochodzi projektowana przez Karola Chodzińskiego posadzka z gwiaździstą rozetą, wykonana przez stolarza Jana Ciążyńskiego z dwóch gatunków dębiny, jaworu i mahoniu. Prawdopodobnie z tego samego okresu pochodzą  zachowane w ścianie wschodniej drzwi dwuskrzydłowe „orzechowe […], z jednej strony w arabeski malowane, z drugiej drzewem wykładane w mosiądz kute”. Wnęki okienne i dolna część ścian były wyłożone boazerią. Był tu „piec murowany graniasty” i „kominek szafiasty marmurem obłożony”.
Elżbieta z Radziwiłłów, zaślubiona Romanowi Potockiemu w 1885 r., nazwała wnętrze Jadalnią nad Bramą. Jej zielono tapetowane ściany zawieszone były obrazami. Najwyraźniej nie spodobał się młodej następczyni sposób ich eksponowania określony z francuska jako „pêle mêle Snydersy” czyli bezładny i przypadkowy.
Obecny wygląd jadalnia otrzymała w latach 90 XIX w. w czasie przebudowy zamku projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Alberta Pio. Po przebiciu drzwi z korytarza zachodniego do położonego obok Salonu Bilardowego, jadalnia straciła rolę pomieszczenia wejściowego do reprezentacyjnych wnętrz zachodniej amfilady. Ściany pokoju obudowano boazerią w stylu neoregencji, wykonaną z wołyńskiego dębu przez wiedeńskich stolarzy. Nadal wisiały tu obrazy holenderskich mistrzów pochodzące z dawnej łańcuckiej kolekcji. W boazerię wprawiono sygnowane dzieła antwerpskiego malarza Fransa Snydersa, przedstawiające handlarza dziczyzną oraz handlarkę jarzyn i owoców (wywiezione w 1944 r.). W ściętych narożach od wschodu ustawiono neobarokowy kominek z czerwonego marmuru, z lustrem w nastawie oraz neoregencyjny piec z paleniskiem dostępnym z sąsiedniego pomieszczenia. Obwiedziony fasetą sufit ozdobiono rozetą i narożną dekoracją. Do stropu podwieszono kryształowy żyrandol z XIX/XX w. Nowy wystrój uzupełniono kompletem pięciu przyściennych dębowych stołów konsolowych z marmurowymi blatami.
Pomieszczenie nazywano wymiennie Jadalnią Dębową.

Podstawowa bibliografia:
•    Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
•    Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
•    Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
•    Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka