Starzec w turbanie - portret

Portret zanurzonego w mroku mężczyzny w bezpośredni sposób nawiązuje do twórczości Rembrandta Hermensza van Rijna, który eksperymentując z kontrastem, większą wagę przywiązywał do tworzenia nastroju, zgłębiania uczuć, przeżyć i stanów psychiki ludzkiej niż studiowania tonów w mocno rozświetlonych kompozycjach a’la Rubens. Źródło inspiracji tłumaczy dlaczego w tym obrazie koncepcja malarska opiera się na grze ciemnej, brunatnej płaszczyzny z jasnymi, nielicznymi doświetlonymi jej fragmentami. Starszy już mężczyzna ubrany jest w strój orientalny, na który składają się: złocisty zawój na głowie, ciemny płaszcz na ramionach spięty zdobioną klejnotami zaponą. Twarz mężczyzny okala zarost. Mimo skierowania głowy do widza portretowany sprawia wrażenie nieobecnego, pogrążonego w swych myślach.

Oryginał Rembrandta znajduje się w kolekcji Duka Devonshire w Chatsworth. Znany jest w literaturze jako Król Ozjasz w świątyni, dotknięty trądem lub Portret paszy i datowany na ok. 1639 r. Proweniencja obrazu związana jest z kardynałem Mazarinem, do którego portret przybył z Rzymu. Agent kardynała w krótkich listach określał malowidło jako Portret paszy lub Sławny Flamand. Nazwa ostatnia zastanawia, nie wiadomo bowiem, czy jest to błędne określenie narodowości Rembrandta, czy też odnosi się do modela, który mógł być flandryjskim emigrantem.

Dzieła Rembrandta były już za jego życia poszukiwane przez kolekcjonerów w całej Europie. We Włoszech najpoważniejszym ich nabywcą był sycylijski szlachcic Antonio Ruffo, z którym malarz przez długi czas korespondował. Ruffo zakupił ok. dwustu grafik mistrza. To dla niego mistrz namalował w 1653 r. Arystotelesa z popiersiem Homera (Metropolitan Museum of Art). Później Ruffo nabył Homera (Haga) i Aleksandra Wielkiego (City Art Gallery w Glasgow).

W twórczości Rembrandta od najwcześniejszych lat pojawiały się sceny o tematyce inspirowanej Biblią oraz portrety z modelami w egzotycznych strojach. Pełen ekspresji obraz Rembrandta związany jest z historią króla Judy Ozjasza, zwanego również Azariaszem. Został on okrutnie ukarany trądem, ponieważ bezprawnie chciał przejąć funkcje kapłanów w świątyni. Malarz umiejętnie oddał charakter tej postaci: przejmujący smutek widniejący na twarzy króla, upozowanie przygarbionej i znieruchomiałej sylwetki, wymowa splecionych ciasno dłoni.

Dominika Walawender-Musz