Kołowrotek poziomy

Kołowrotek jest urządzeniem mechanicznym, które zastąpiło wrzeciono w wytwarzaniu przędzy z włókien, zarówno zwierzęcych (wełna) jak i łykowych (len i konopie). Długa tradycja przędzenia na kołowrotkach swój początek ma w Azji. W Indiach i Chinach używano ich od około III wieku, w krajach arabskich od wieku VIII, w Europie Zachodniej – od XIII.  Na ziemiach polskich, na szeroką skalę, pojawiły się około połowy XVI wieku.

Początkowo napędzane ręcznie, z czasem zaopatrzono kołowrotki w napęd nożny, dzięki czemu proces przędzenia stał się szybszy. Do snucia nici mogły być bowiem wykorzystywane obie ręce. Biorąc pod uwagę położenie względem siebie wrzeciona i koła napędowego kołowrotki można podzielić na dwa typy: pionowe i poziome. Konstrukcja urządzenia w ramach każdego z typów może się między sobą różnić. Prezentowany XIX-wieczny kołowrotek jest przykładem typu poziomego z napędem nożnym. Bardzo bogate zdobienia świadczą o dużym kunszcie rzemieślnika, który go wykonał. Mogą wskazywać również, że był przeznaczony na prezent. Do czasów współczesnych kołowrotek zachował się bez zespołu wrzeciona.

Przędzenie było zajęciem typowo kobiecym. Tej wymagającej wprawy i doświadczenia umiejętności, dawniej powszechnie uczono panny przygotowujące się do roli gospodyń. Kobiety przędły zarówno na użytek własny jak i w ramach pracy zarobkowej. Na wsiach, w okresie jesienno-zimowym, często spotykały się w jednej z chałup, by wspólnie pracować. Przędzenie, któremu towarzyszył charakterystyczny, rytmiczny furkot kołowrotków, umilały sobie rozmowami i śpiewem.

Rozwój przemysłu tekstylnego sprawił, że kołowrotki wyszły z powszechnego użycia, nigdy jednak całkowicie nie zanikły. Współcześnie znajdują zastosowanie w tkactwie ludowym i artystycznym. Przędzenie na kołowrotku stało się również hobby. 

Agnieszka Słowińska