Teczka rysunkowa z dwoma pracami plastycznymi Stanisława Gustawa Kramsztyka

Stanisław Gustaw Kramsztyk przyszedł na świat w 1923 r. w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec, Stefan Kramsztyk (1877–1943) – lekarz, socjolog i sympatyk ruchu ludowego – oprócz pracy specjalisty od chorób wewnętrznych oraz pediatry, podejmował się również pracy referenta w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej. Mimo, że protoplasta rodu - Izaak Kramsztyk był żydowskim uczonym i duchownym, wraz z postępującą asymilacją rodzina stopniowo odchodziła także od wiary mojżeszowej. Stefan Kramsztyk przyjął chrzest w 1903 r. w parafii rzymskokatolickiej Przemienienia Pańskiego w Warszawie. Staś Kramsztyk nie zdążył w pełni rozwinąć swoich pasji, ani talentów. Mimo, że udało mu się uchronić od bezpośredniego zagrożenia spowodowanego działaniami wojennymi (wojna zastałą go w sanatorium w Otwocku) w 1941 r. zmarł na gruźlicę. Został pochowany na miejscowym cmentarzu katolickim, gdzie jego grób znajduje się do dziś. Wiemy, że jego rodzicom (Stefanowi Kramsztykowi i Jadwidze z Reychmanów – wdowie po Feliksie Grossie), którzy także ukrywali się w Otwocku, również nie udało się przeżyć okupacji. W 1943 r., dwa lata po śmierci syna, zostali zdekonspirowani i aresztowani. W związku z brakiem źródeł, dokładne okoliczności ani data ich śmieci nie są znane. Ich ślad urywa się w momencie aresztowania. Pamiątki osobiste, które zachowały się po Stasiu Kramsztyku ukazują go jako typowego przedstawiciela polskiej młodzieży przedwojennej, pasjonata rysunku, historii (genealogii, heraldyki), dawnego pisma (gotyku, pisma egipskiego i klinowego) oraz młodego patriotę. O patriotycznej postawie świadczy m.in. Legitymacja Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, a liczne szkice, rysunki i wprawki malarskie przypominają o niewykorzystanym talencie artystycznym. Być może, gdyby nie przedwczesna śmierć rozwinąłby karierę malarską na miarę wuja, Romana Kramsztyka? Teczka rysunkowa wykonana z tektury, która mieści w sobie dwie dziecięce akwarele autorstwa Stasia Kramsztyka (1923-1941). W centralnej części okładki (na czarnym tle) znajduje się napis „Blok IV”. Napis okala nadruk w postaci roślinnego ornamentu. Dla ułatwienia transportu obrazków, przy jednej z dłuższych krawędzi przytwierdzona została rączka wykonana z parcianej tasiemki. Całość okładki utrzymana jest w dwóch kolorach: naturalnej tektury oraz czarnym (kolor nadrukowanego na niej napisu oraz ornamentów). Teczka z rysunkami została przekazana do Muzeum POLIN przez Krzysztofa Prochaskę, (syna Joanny z Kramsztyków), który otrzymał ją od Marii Gross – przyrodniej siostry Stasia (córki Jadwigi Kramsztyk, z pierwszego małżeństwa). Maria przeżyła wojnę, ukrywając się po aryjskiej stronie, najprawdopodobniej na wsi. To dzięki temu, że zabrała ze sobą rysunki młodszego brata oraz inne ważne dla niej przedmioty poza granice warszawskiego getta i chroniła je przez cały czas trwania niemieckiej okupacji, pamiątki po jej rodzinie w ogóle przetrwały. Krzysztof Prochaska wspomina, że kiedy przed lat pomagał Marii Gros w przeprowadzce „ze łzami w oczach rozstawała się z koszulą nocną swojej matki”. Zachowane przez nią przedmioty były bowiem jedynym co jej pozostało po najbliższych członkach rodziny, których odebrała jej wojna. Pierwsza akwarela autorstwa Stasia Kramsztyka (1923-1941) przedstawiająca martwą naturę. Namalowany na kartce bloku rysunkowego obrazek, to klasyczne studium wazonu wypełnionego kwiatami (w tym przypadku różowymi). Mimo, że akwarela została wykonana w dzieciństwie, można na niej dostrzec przejawy talentu malarskiego chłopca, którego rozwój przerwała przedwczesna śmierć. Druga z akwareli również jest przedstawieniem martwej natury. To najprawdopodobniej obraz tego, co stanowiło codzienność dorastającego autora. Ciemnozielony i bujny żywopłot styka się z fragmentem altany, pod którą wyrasta pęk różowych kwiatów, a nad nim wisi jakby „chmura” żółtych żonkili.
Marta Frączkiewicz