Madonna z Dzieciątkiem i św. Janem

Obraz Marca Palmezzana, ukazujący Madonnę obejmującą dłońmi Dzieciątko i stojącego poniżej św. Jana Chrzciciela, reprezentuje wenecką tradycję półfiguralnych kompozycji, które stały się znakiem rozpoznawczym sztuki przełomu XV i XVI w., wywodzącej się z kręgu Giovanniego Belliniego. Oszczędna i jasna kompozycja Madonny z Dzieciątkiem sprzyja koncentracji na jego głównym przesłaniu. Uwagę przykuwają melancholijne, wymowne spojrzenia Matki i Dzieciątka skierowane wprost na widza. Smutek maluje się również na dziecięcej twarzyczce św. Jana Chrzciciela. Zdawać by się mogło, że postaci zastygły w bezruchu w przeczuciu przyszłych zdarzeń. Maryja, prezentując Dzieciątko, ukazuje i potwierdza Jego ludzką naturę. Wskazuje bezpośrednio na wymiar przyszłej Ofiary, co miało ogromne znaczenie w czasach, kiedy pełnia człowieczeństwa Chrystusa pozostawała wciąż tematem dyskusji. W aspekcie teologicznym akcenty te przekładają się na uwyraźnienie prawdy cierpienia Chrystusa w godzinie Męki.

Elementy świata zobrazowanego tworzą mozaikę motywów podkreślających treści pasyjne. Marmurowy parapet, jedyna w tym tak intymnym przedstawieniu bariera między rzeczywistością wewnętrzną obrazu a przestrzenią widza, staje się mistycznym ołtarzem czy też krawędzią sarkofagu. Poła płaszcza Maryi to czytelna aluzja do całunu. Krwistoczerwona zasłona, która nawiązuje być może do zasłony przybytku, oddzielającej miejsce święte od Najświętszego, niezwykle mocno oddziałuje swą barwą, o czytelnej symbolice. Widniejący w tle górzysty krajobraz można w wieloraki sposób odnosić do Maryi, która wszak nazywana jest: masywną skałą, wysoką górą, twierdzą warowną, wieżą lub otoczonym murami, ufortyfikowanym miastem, żyznymi, obfitującymi w trawę pastwiskami, świtem, jasnym niebem czy poranną mgłą. Mimo wszelkich walorów realności sceny, w obrazie dokonuje się proces przekraczania widzialnej rzeczywistości w kierunku transcendencji.

Atrybucja obrazu tradycyjnie wiązanego z Palmezzanem budziła wątpliwości (czyniono próby przypisania go m.in. Antoniowi Solario, mistrzom szkoły florenckiej czy północno-włoskiej).

Dominika Walawender-Musz