Przycisk do papieru z napisem: "Stare Sioło 1872"

Pamięć ludzka jest zawodna, lepiej swoje myśli zapisać by nie uleciały. Pisanie to sztuka, która jest jednym z kamieni milowych ludzkiej cywilizacji.

Do pisania wystarczy czysta karta papieru, pióro, atrament (coraz częściej wypierane przez edytory tekstu, myszki itp.) i można stworzyć kolejną epopeje narodową. Żeby nie było za łatwo to atrament plami karty papieru, brudzi palce ale zaradzić temu może bibuła. Jak już poradziliśmy sobie z atramentem i plamami to siadamy i „przelewamy” myśli na papier. Siedzimy, piszemy z zapałem a wtedy ktoś wchodzi po pokoju otwierając drzwi, dodatkowo otwiera okno, a ten zdradliwy przeciąg/wiatr zdmuchuje zapisane i niezapisane karty na podłogę wszystko mieszając. Biedny twórca musiał je pozbierać, często na kolanach, a plecy bolą od siedzenia. Jak już pozbierał karty to okazuje się, że są pomieszane, a zapomniał je ponumerować i jak na złość kilka kart w czasie zbierania pomięły się i tak naprawdę należałoby je przepisać. Wreszcie udaje się uporządkować zapisane karty i siadamy do dalszej pracy, a wtedy ktoś znowu wchodzi w pilnej sprawie, ktoś otwiera drugie okno i ponownie mamy konfetti z naszych zapisanych kart i zaczynamy zbieranie naszych zapisanych „złotych myśli” od początku. Po kilku takich odwiedzinach zapominamy własnych myśli, wkrada się zniechęcenia i przez taki mały zefirek może nie powstać jakieś „epokowe” dzieło. A przecież wystarczyło (za wyjątkiem zamknięcia na klucz drzwi i okien) przytrzymać czyste i zapisane karty jakimś ciężkim przedmiotem, ale nie tak ciężkim by zniszczył karty papieru. Takim przedmiotem może być i jest przycisk do papieru będący czasami małym dziełem sztuki w formie figurki, plakiety z alabastru lub szkła albo innego przyjemnego dla oka materiałów. Mogą też być to bardzo proste elementy jak choćby różnego rodzaje kamienie pozbierane podczas wycieczek, podróży do miejsc bliskich sentymentalnie dla zbierających lub związanych z historią rodziny, kraju. W ten sposób przycisk do papieru stał się niezbędnym wyposażeniem biurka obok kałamarza, piasecznicy, bibularza, podstawki pod pióra, lampy i tak jak one przybierał różne formy i kształty w zależności od mody panującej w sztuce w danym okresie. Przyciski dzięki formie/kształtowi i materiałowi z którego są wykonane dopełniają wystrój biurka- te wykonane z drewna wywołują wrażenie ciepła, metalowe a zwłaszcza z kruszców szlachetnych dodają majestatu, zaś wykonane ze szkła czy kryształu dzięki refleksom nadają charakter ulotności niczym zapisywane myśli. Te najzwyklejsze w formie kamieni przypominają o miejscach, w których się było, mogą też przypominać o minionych wiekach i wydarzeniach, decydujących o  naszej historii i dziedzictwie.

Omawiane przyciski do papieru ze zbiorów Muzeum – Zamek w Łańcucie pochodzą z kolekcji Potockich, należą do tej drugiej kategorii i pochodzą z miejsc obecnie poza granicami kraju (Kresy) związanych z dziejami Polski. Jednym z nich jest przycisk o nr inw. 3612MŁ w kształcie leżącego kamiennego nieforemnego prostopadłościanu o nieregularnych krawędziach na górze ma zamontowanym okrągłym mosiężnym uchwyt, z tego samego materiału wykonana jest podłużna ozdobna tabliczka ozdobiona motywem muszli mocowana do kamienia bez widocznych ćwieków z napisem „Stare Sioło 1872”. Jak większość miejscowości i zamków dawnej południowo – wschodniej Polski obecnie zwanej Kresami ma ścisły związek z dziejami i historią naszej ojczyzny. Rok 1221 według źródeł Ukrainy jest powstanie wsi, następna data w źródłach to rok 1442 w którym król polski Władysław II Jagiełło nadał osadę najsłynniejszemu polskiemu rycerzowi Zawiszy Czarnemu. Potomkini rycerza wniosła Stare Sioło w posagu hetmanowi Janowi Tarnowskiemu. Po rodzie Tarnowskich wieś ,a później zamek był własnością Konstantego Ostrogskiego, Aleksandra Zasławskiego, a następnie własnością magnackich rodów Sieniawskich, Lubomirskich, Czartoryskich (1731 r.). Ostatnim rodem magnackim Rzeczpospolitej władającym zamkiem i siołem (od 1809 r.) byli Potoccy herbu srebrna Pilawa (linia łańcucka), a ostatnim był Alfred Antoni Potocki IV ordynat łańcucki. Zamek w Starym Siole powstał znacznie później niż osada i według źródeł jego budowniczym w 1654 roku (inna data 1642) był Władysław Dominik Ostrogski a w jego powstaniu miał mieć udział Ambroży Nutclauss (Przychylny) renesansowy architekt działający we Lwowie. Zamek jak całe Kresy miał burzliwe dzieje - w roku 1648 został częściowo zniszczony przez wojska Chmielnickiego, ale już kilkadziesiąt lat później w 1672 roku oparł się Turkom . Ród Sieniawskich rozbudował fortyfikacje umiejscawiając w nim jeden ze swoich arsenałów i dozbroił go w armaty i moździerze. W swojej świetności zamek był jednym z największych na ziemiach południowo – wschodniej Rzeczpospolitej na tzw. szlaku wołowskim. Do dzisiaj ruiny zamku wzbudzają respekt, łączna długość murów to 500 m, grubość ścian 2m wysokość 15 – 16 m, a jeśli do tego dodamy 6 baszt, powierzchnie 2 ha jakie zajmował zamek daje obraz tej majestatycznej fortyfikacji. Następne lata to powolny upadek twierdzy, coraz mniejsze znaczenie tego typu fortyfikacji dla obronności, zmiany geopolityczne i wykorzystanie zamku na browar, różnego rodzaju składy, obrazu zniszczenia dopełniły lata powojenne gdy w zamku umieszczono piekarnię, magazyn kości bydlęcych i pomieszczenia do kiszenia kapusty.

Ślady po ostatnim rodzie władającym Starym Siołem (Potoccy) możemy znaleźć też w kościele pw. Matki Bożej Śnieżnej i Świętej Trójcy (1828-1835) gdzie zamontowano witraże z zakładu Żeleńskich w Krakowie, które w roku 1923 zamówił Jerzy Potocki brat ostatniego ordynata łańcuckiego.

Dzięki takim niepozornym w kształcie czy materiale wykonania jak ten przycisk do papieru zachowała się historia narodu, utrwalana tożsamość narodowa i pamięć o dawnych latach.

Przemysław Kucia