Martwa natura

Oryginalne malarstwo Szpigla w nowoczesnej formie kontynuowało poszukiwanie kształtu sztuki żydowskiej. Jego wystawy, m.in. w Żydowskim Towarzystwie Krzewienia Sztuk Pięknych (1928, 1932, 1937), pozwoliły wprowadzić artystę, którego twórczość rozpięta była między sztuką przeszłości, nową rzeczowością i ideą „żydowskości”, do kultury polskiej. Szpigel mówił: „Cieszy mnie to, gdy każdy Żyd […] mnie nie tylko rozumie, ale odczuwa głęboko, jako piewcę swej tęsknoty. Żydostwo nie polega na akcesoriach zewnętrznych, lecz jest wewnętrznym nastawieniem, pewną postawą wobec Boga i życia. Mogę malować martwą naturę, albo też barwny jakiś pejzaż, albo wreszcie twarz człowieka – zawsze pozostanę malarzem żydowskim, poruszanym do głębi niepokojem żydostwa, tą odwieczną tęsknotą za wyzwoleniem” (M. K.[anfer], „Literatura w malarstwie II. Rozmowa z Natanem Spieglem”, „Nowy Dziennik” 1933, nr 23, s. 9). Te przekonania brały się z jego religijnego wychowania: „I do dzisiejszego dnia – pisał do Ottona Schneida – pomimo wiedzy, którą nabrałem w życiu, ta wiara we mnie nadal pozostała” (https://www.benuricollection.org.uk/intermediate.php?artistid=173, dostęp 9.10.2020). Henryk Weber rozumiał, że „Szpigel czuje dokładne te całe zwały mistyki romantyzmu, kryjące się za typami i ruderami żydowskiego zaułka i z myślą o nich buduje swoją formę i kolor” (H. Weber, „Obrazy Natana Szpigla”, „Nowy Dziennik” 1933, nr 9, s. 10). To niesentymentalne, czasami okrutne spojrzenie na modeli („Pokraczny”, Muzeum Sztuki w Łodzi; „Ojciec z córką”, Muzeum Sztuki w Ein Harod) wydobywa z pozornie trywialnych scen, z ludzi, których malował silne emocje i nastrojowość. Z czasem zmieniała się technika i tematyka jego prac, artysta coraz chętniej posługiwał się akwarelą, w której dzięki użyciu werniksu uzyskiwał oryginalne efekty kolorystyczne i światłocieniowe, malował martwe natury, pejzaże z Kazimierza nad Wisłą.

W czasie II wojny światowej artysta wraz z rodziną przebywał w getcie w Radomsku. Zginął w obozie zagłady w Treblince.

Renata Piątkowska