Karol Wyrwicz

Medal na cześć jezuity Karola Wyrwicza (1717–1793) został wykonany z inicjatywy Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795) przez nadwornego medaliera Jana Filipa Holzhaeussera (1741–1792). Gest króla wypływał z ducha epoki, w której piękno sztuki – obok wzbudzania doznań estetycznych – podporządkowano celowi dydaktycznemu, jakim było umacnianie właściwych postaw i kształtowanie wzorców obywateli świadomych dobra Rzeczypospolitej.

Wielką w tym rolę odegrało szkolnictwo jezuickie, które od lat 30. XVIII wieku otwierało się na model edukacji zgodny wymogami czasów. W niektórych polskich kolegiach zaprowadzono wówczas nauczanie przedmiotów matematyczno-fizycznych oraz języków nowożytnych. U progu lat 40. XVIII wieku odrębny status zyskały w nich historia i geografia. Wyrazem reformy szkolnictwa było powstawanie od końca lat 40. jezuickich kolegiów dla szlachetnie urodzonych. W założonym w 1752 roku Collegium Nobilium w Warszawie, obok Franciszka Bohomolca, Franciszka Paprockiego, Mikołaja Kossowskiego i Adama Naruszewicza, zaangażowany był wybitny historyk, geograf i etyk Karol Wyrwicz. Już jako rektor Collegium (od 1762 roku) przeprowadził reorganizację i reformę uczelni. Po oddłużeniu szkoły zatrudnił znakomitą kadrę pedagogiczną, realizującą najnowszy program nauczania. Wszczętą przez niego rozbudowę Collegium powstrzymał pożar, zamiary te ostatecznie przekreśliła likwidacja placówki w 1777 roku sprowokowana uprzednią kasatą Towarzystwa Jezusowego. Karol Wyrwicz był autorem podręczników szkolnych do historii i geografii zalecanych przez Komisję Edukacji Narodowej.

Awers medalu zdobi popiersie Karola Wyrwicza w stroju zakonnym, otoczone łacińską inskrypcją, w tłumaczeniu: „Karol Wyrwicz, rektor Collegium Nobilium Warszawskiego Towarzystwa Jezusowego”. Jego zasługi streszcza łaciński napis na odwrocie: IUVENTUTIS INSTITUTIONE SCRIPTIS QUE DE PATRIA ET LITTERIS BENE MERENTI STAN[islaus]:AUG[ustus]:REX MDCCLXXII, w tłumaczeniu: „Młodzieży wydoskonaleniem i pismami ojczyźnie i naukom zasłużonemu Stanisław August król, 1772”.

Prawdopodobnie wybito dwa egzemplarze tej pracy w złocie – dla zakonnika i króla. Obecnie znane są jej odbitki srebrne i brązowe. Nasz brązowy medal zakupiono do zbiorów Muzeum w 1965 roku wraz z kolekcją Bolesława Minki.

Tomasz Markiewicz