Zygmunt II August - świta królewska

Medal upamiętniający Zygmunta II Augusta (1548–1572) jest elementem znakomitej serii medalierskiej powstałej z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795), w której w latach 1791–1798 sportretowano niemal wszystkich koronowanych władców Polski. Dzieło król powierzył Janowi Filipowi Holzhaeusserowi (†1792), który wykonał pierwszych jedenaście medali. Autorem pozostałych dwunastu prac jest Jan Jakub Reichel.
Awersy medali zdobią przedstawienia władców w prawym profilu, wzorowane – oprócz Stanisława Leszczyńskiego – na obrazach Marcelego Bacciarellego z lat 1768–1771, z Pokoju Marmurowego Zamku Królewskiego. Rewersy wypełniają rozbudowane inskrypcje łacińskie. Opisują czyny królów i dają zwięzłą charakterystykę ich panowania. Są bardzo podobne do napisów na zatyłkach wspomnianych obrazów. Ich autorem był prawdopodobnie Adam Naruszewicz (†1796). Projekt każdego medalu zatwierdzał sam król.

Na awersie medalu jest przedstawiony król Zygmunt II August z wąsami, brodą, w kapeluszu ze strusimi piórami, w krezie, płaszczu z futrzanym kołnierzem oraz z Orderem Złotego Runa na łańcuchu. Przedstawienie dopełnia napis: SIGISMUNDUS AUGUSTUS, a u dołu sygnatura autora: I. I. REICHEL F. Rewers wypełnia pozioma czternastowierszowa inskrypcja, w tłumaczeniu: „Jedyny syn Zygmunta I i Bony Sforzy, za życia ojca, w wieku lat dziesięciu obrany na króla, po śmierci ojca uczynił Kurlandię lennem Rzeczypospolitej, Litwę przyłączył wiecznym węzłem do Polski, ostatni król Polski z rodu Jagiellonów. Umarł bezdzietny w Knyszynie Roku Pańskiego 1572, mając lat 52, w 24 roku panowania, dnia 18 lipca” (tłumaczenie za: T. Bylicki, Katalog wystawy: Skarb z Kijowa. Złoty poczet. Królewska kolekcja medali Stanisława Augusta ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Ukrainy, Warszawa 2012, s. 117).

Medale tak zwanej świty królewskiej wybijano w złocie, srebrze oraz brązie. Brązowe i srebrne kompletne serie są zgromadzone w kilku polskich muzeach. Spośród dwudziestu znanych nam egzemplarzy złotych dziewiętnaście jest przechowywanych w Muzeum Narodowym Historii Ukrainy w Kijowie, jeden w Muzeum Narodowym w Warszawie.

Postępujący od końca XVIII wieku rozwój kolekcjonerstwa i rosnące zapotrzebowanie na pamiątki przeszłości skłaniały do wtórnego używania stempli tych medali w czasie przechowywania ich w mennicy warszawskiej, prawdopodobnie także po ich wywiezieniu przez władze carskie do Petersburga po likwidacji mennicy w 1868 roku. Naszą galwanoplastyczną kopię należy datować na lata 1860–1890.

Tomasz Markiewicz