Maska Meduzy

Prezentowany obiekt to owalny wycisk na wypukłym tle, otoczony krawędzią z uskokiem i marginesem. Przedstawia on maskę Meduzy. Na masce uwidoczniona jest bardzo dobrze mimika twarzy, meduza ma otwarte usta, widoczny jest jej język. Maska jest pełna ekspresji i wzbudza grozę. Twarz otaczają grube "wężowe włosy". Zgodnie z mitologią grecką spojrzenie Meduzy zamieniało żywe istoty w kamień. Jedynym na to lekiem były łzy jednorożca. Głowa meduzy jest częstym motywem w sztuce. Była przedstawiana między innymi na piersiach Ateny. Wizerunek Meduzy był często zamieszczany nad wejściem. Być może wykorzystywano go jako symbol apotropaiczny, a więc chroniący przez złymi mocami. Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki  Lippert’a znajdziesz tutaj: Głowa meduzy

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz “Gemmae et sculpturae antiquae depictae”, Agostini, Leonardo, 1699;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)