Fetysz

Dogonowie to lud żyjący w południowo centralnej części Republiki Mali. Jego liczebność szacuje się na 500–600 tysięcy. Największe skupisko ich wiosek znajduje się na odcinku 150 km wzdłuż Masywu Bandiagara.

Słowo „fetysz” pochodzi z języka portugalskiego (feitiço, fetisseo) i oznacza rzecz zaczarowaną. Fetyszem może być przedmiot naturalny (kamień, muszla, róg, pazur) oraz wytworzony, czyli na przykład figurka bądź zawiniątko z lekarstwami i innymi magicznymi ingrediencjami. Jego charakterystycznym elementem, warunkującym skuteczność, jest zawartość, często niewidoczna. Równie ważna i niezbędna w celu uzyskania zamierzonego celu jest znajomość i precyzyjne powtórzenie magicznej formuły towarzyszącej fetyszowi.

Choć słowo „fetysz” jest pochodzenia obcego weszło do języka dogo-so i zadomowiło się w nim na dobre. Obecnie używa się go na określenie każdego przedmiotu ruchomego lub osadzonego na stałe, w ziemi czy też budynku, który ma w sobie moc, bądź będącego pośrednikiem w kontaktach z siłami nadprzyrodzonymi. Często też jest używany jako synonim amuletu, talizmanu i popularnego w całej Afryce Zachodniej terminu gri-gri.

Według informacji uzyskanych podczas badań terenowych małe figurki zwane fetyszami mogły należeć do Tellemów, ludu zamieszkującego Masyw Bandiagara przed przybyciem Dogonów, którzy przy ich pomocy potrafili unosić się wysoko w górę oraz teleportować w inne miejsca. Aby tego doświadczyć wystarczyło ścisnąć figurkę w dłoni i wypowiedzieć formułę magiczną. Współcześni właściciele decydują się czasami na sprzedaż takiego fetysza, gdyż zapomnieli już słowa „zaklęcia”, a bez tego niemożliwe jest uruchomienie siły w nim drzemiącej.

Ewa Prądzyńska