Portret hetmana Wacława Rzewuskiego

Wacław Piotr Rzewuski herbu Krzywda (1706–1779) był mężem stanu, politykiem i pisarzem politycznym. U schyłku Rzeczypospolitej Obojga Narodów pełnił funkcje między innymi hetmana polnego i hetmana wielkiego koronnego, kasztelana krakowskiego, marszałka Trybunału Koronnego w Lublinie. Jest to jego portret oficjalny – Rzewuski nosi strój uroczysty, przysługujący kawalerom Orderu Orła Białego, dzierży w ręce buławę – oznakę godności, u pasa ma szablę z bogatą, wysadzaną drogimi kamieniami rękojeścią. Stoi wyprostowany, z głową dumnie uniesioną. Twarz jest wyrazista, włosy wysoko podgolone na modłę szlachecką, jedynie broda zdecydowanie odbiega od tej mody. Jest znakiem i pamiątką dramatycznych przeżyć, które stały się jego udziałem. Jako jeden z przywódców opozycji antyrosyjskiej w czasie obrad sejmu w 1767 roku został porwany przez posła rosyjskiego Nikołaja Repnina, wywieziony z kraju i uwięziony w Kałudze. Był więc – obok biskupa krakowskiego Kajetana Sołtyka i biskupa kijowskiego Józefa Załuskiego – jednym z pierwszych polskich zesłańców. Powrócił do kraju w roku 1773 i nadal angażował się w życie polityczne. Rzewuski położył też zasługi dla kultury. Jako pisarz przyczynił się do popularyzacji kultury francuskiej w Rzeczypospolitej, w swojej rezydencji w Podhorcach (obecnie Ukraina) urządził jedną z najświetniejszych w Europie scen prywatnych. Wystawiano na niej sztuki autorów klasycznych.

Widoczny w tle obrazu napis „[…] kasztelan Krakowski Hetman Wielki koronny” jest wyraźną wskazówką co do czasu powstania portretu – nie wcześniej niż w 1778 roku – bo wtedy został Rzewuski kasztelanem krakowskim. Nie jest znane nazwisko autora, podobnie jak w większości portretów zwanych sarmackimi, do których grona obraz się zalicza. Już od XVI wieku Polskę zwano Sarmacją, a ideologia wywodząca pochodzenie Polaków od starożytnego ludu znalazła żywe odbicie w stylu życia, obyczajach, stroju i sztuce. Jej wpływ trwał jeszcze długo w wieku XVIII, bo szlachta chętnie uznawała się za potomków walecznych Sarmatów, jako że cnoty rycerskie były w cenie z uwagi na nieustanne zagrożenie zewnętrzne i liczne wojny.

Barbara Czajkowska