Elektra i Orestes

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy - owalny, wypukły, na lekko wklęsłym tle, obwiedzionym półwałkiem z marginesem.

Została na nim przedstawiona scena pożegnania Elektry i Orestesa. Elektra, córka Agamemnona uniknęła śmierci z rąk własnej matki i jej kochanka, a także uratowała swojego młodszego brata Orestesa wysyłając go do króla Fokidy. Po latach wraz z bratem pomściła śmierć zamordowanego ojca zabijając matkę i jej kochanka. Kompozycja przedstawienia nawiązuje do rzeźby Elektry i Orestesa Menelausa z I w. p.n.e. przechowywanej w Muzeum Narodowym w Rzymie. Kobieta ubrana jest w długi peplos, na który narzuconą ma chalajnę. Obejmuje brata, skąpo odzianego w chlamidę, szatę, która zasłania tylko jego prawe ramię. Na dole pod przedstawieniem widoczna jest sygnatura: PIXLEP (PICHLER). Niektórzy badacze są zdania, że scena ukazuje Papiriusa i jego matkę, bohaterów moralizatorskiej opowieści pochodzącej z Noctes Atticae Aulusa Gelliusza, łacińskiego pisarza urodzonego w Rzymie. Podobny wycisk jak opisany znajduje się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Obie atrybucje są prawdopodobne. W zbiorach Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie znajduje się figurka Papirus i jego matka, o bardzo podobnej kompozycji, przeczytasz o tym tu.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lippert’a znajdziesz tutaj: gemma

Ilustracje pochodzą „Segmenta nobilium signorum e statuaru : quæ temporis dentem inuidium euasere Urbis æternæ ruinis erepta, typis æneis ab se commissa perptuæ uenerationis monimentum”, Perrier, François, 1638, oraz The Art Institute of Chicago;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)