Siedzący Satyr

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy owalny, wypukły, na płaskim tle, otoczony cienkim wałkiem i marginesem. Widoczne są małe odpryski materiału. Na wycisku przedstawiona jest postać brodatego otyłego mężczyzny siedzącego na kamieniu ze skrzyżowanymi nogami. W dłoniach trzyma dwa flety. Obok niego na ziemi także leżą dwa flety. Jest to wizerunek Marsjasza, jednego z satyrów frygijskich. Należał do orszaku greckiego boga Dionizosa. Był mistrzem gry na aulosie, a nawet uznawano go za wynalazcę tego instrumentu. Muzyczny kunszt Marsjasza stał się powodem zazdrości Apolla, który wyzwał go na pojedynek. Wycisk jest identyczny jak opisany w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lipperta znajdziesz tutaj: Marsjasz albo Silenus

Ilustracje pochodzą ze zbiorów Rijksmuseum Amsterdam oraz “Gemmae et sculpturae antiquae depictae”, Agostini, Leonardo, 1699;

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)