Maska byka

Prezentowany obiekt to wycisk gemmy - owalny, wypukły, na płaskim tle, obwiedziony wałkiem z marginesem. Przedstawiona jest na nim maska głowy byka widziana z przodu. Na głowie byka siedzi Kruk a byk na głowie ma ma opaskę. Byk, jako zwierzę ofiarne był częstym motywem w sztuce antycznej, zwłaszcza rzymskiej. Bukranion, czyli głowa lub czaszka byka, dodatkowo zdobiona girlandami kwiatów i wstęgami, jako motyw zdobniczy mógł być umieszczany na architekturze sakralnej, a także przedmiotach związanych z obrzędami pogrzebowymi: na naczyniach, sarkofagach i ołtarzach.  Podobny wycisk jak opisany znajduje się w „Dactyliothecae universalis” Philippa Daniela Lipperta.

Gemma to kamień szlachetny lub półszlachetny w kształcie okrągłej lub owalnej płytki ozdobiony reliefem. Gemma z reliefem wklęsłym to intaglio (albo integlia), z reliefem wypukłym - kamea. Wykonywane z cennych  kamieni o zróżnicowanym warstwowo  kolorycie, urzekały pięknem i precyzją wykonania. Były używane jako elementy  biżuterii, zdobiły naszyjniki, medaliony, pierścienie, bransolety, tabakierki, szkatułki, zegary, kabinety, itp. Na ich cenę rynkową składała się wartość użytego kamienia, jego opracowanie oraz jubilerska oprawa.

Stanisław Kostka Potocki gromadził swą kolekcję gemm w ramach prowadzonych przez niego badań nad sztuką starożytną, opublikowanych w dziele O sztuce u dawnych czyli Winkelman Polski, wydanej w Warszawie w 1815 roku.

Do celów studyjnych nad ikonografią antyczną służyły badaczom i kolekcjonerom zestawy kopii gemm, wykonywanych ze specjalnie przeznaczonych do tego celu past, tzw. wyciski.  Były one wiernymi odbitkami reliefu  i  kształtu gemm, lecz nie uwzględniały zróżnicowania kolorystycznego. Obecnie w zbiorach wilanowskich znajdują się tylko wspomniane wyciski gemm, pozostałości  warsztatu naukowego S. K. Potockiego, natomiast jego kolekcja uległa rozproszeniu.

W zespole 239 zachowanych wycisków wyróżnić należy trzy grupy obiektów. Pierwsza, to wyciski gemm antycznych. Drugą i trzecią  grupę stanowią wyciski  kopii gemm antycznych i kamieni wykonanych  na wzór  starożytnych.

Oryginalną gemmę z daktylioteki Lipperta znajdziesz tutaj: BYK

Ilustracje pochodzą z Wikipedii (ze zbiorów Pergamon Museum) oraz “The five orders of architecture”, Vignola, Juglaris, Tommaso; Locke, Warren S, 1889; oraz “A parallel of the antient architecture with the modern : in a collection of ten principal authors who have written upon the five orders ...”, Fréart, Roland, sieur de Chambray, inni, 1664

Opracowanie: Ewa Jakubowska-Smagieł, dr Ewa Mostowicz-Kapciak, Martyna Miroszewska (na podstawie materiałów Agaty Małkowskiej)