Widok kościoła zamkowego od strony wschodniej z historyzującym sztafażem

Opracowany, na podstawie akwareli Johanna Carla Schultza (1801-1873) z roku 1841, przez niemieckiego rytownika Wilhelma Johanna Friedricha Witthoefta (1816–1874) kadr ukazuje od wschodu kościół Najświętszej Marii Panny na Zamku Wysokim w Malborku. Gdański artysta, współpracujący w charakterze rzeczoznawcy z Zarządem Odbudowy Zamku w Malborku (Schlossbauverwaltung Marienburg) stworzył tu artystyczną wizję rekonstrukcyjną, inspirowaną twórczością Friedricha Gilly’ego (1772–1800) i Carla Augusta Gersdorffa (1787-1850). Na pierwszym planie, przed wyniosłymi murami zamku widzimy fosę wypełniona wodą i piaszczysty trakt z niskimi drzewami. W głębi kompozycji wznosi się ceglana sylweta dawnego domu konwentu z blankami na koronie murów. Jej głównym akcentem jest wychodzący przed lico skrzydła wschodniego wielobok chóru świątyni Mariackiej z funeralną kaplicą św. Anny i strzelistą wieżą główną, znaczoną neogotyckim hełmem z dwoma trójkątnymi schodkowymi szczytami i wieżyczką z iglicą. W centralnej niszy prezbiterium stoi monumentalna, obłożona mozaiką figura Matki Bożej z Dzieciątkiem Jezus na ręku — Patronki Zakonu Niemieckiego i Opiekunki miasta Malborka. Od północy do kościoła przylega (w rzeczywistości wówczas nieistniejący) masyw Wieży Kleszej (Pffafenturm) połączony z Domkiem Dzwonnika (Glöcknerhaus), który w czasach średniowiecza pełnił funkcje mieszkalne. Po prawej stronie, tuż przy krawędzi kompozycji, rozpościera się fragment skrzydła wschodniego Zamku Średniego z zrekonstruowaną kaplicą św. Bartłomieja. Natomiast w głębi dziedzińca, od strony zachodniej, widać drewniany most przerzucony nad tzw. suchą fosą i za nim fragment wschodniej fasady Pałacu Wielkich Mistrzów po tzw. romantycznej restauracji.

Rycina ta miała wchodzić w skład drugiej serii graficznych widoków zamku malborskiego, stanowiącej pendant do albumu „Schloss Marienburg in Preussen. Nach seinen vorzüglichsten äussern und innern Ansichten dargestellt”, który wydał Johann Friedrich Frick (1774-1850) w technice akwatinty (wraz z uzupełniającym go historycznym tekstem) na przełomie XVIII i XIX wieku w Berlinie. Jej celem była dokumentacja efektów tzw. romantycznej odbudowy pokrzyżackiej warowni, który w myśl polityki historycznej nadprezydenta Prowincji Prusy Heinricha Theodora von Schöna (1773-1856) zyskał status pruskiego monumentu narodowego – Pruskiego Westminsteru. Projekt nie został jednak zrealizowany, pozostałością po nim są dwie ryciny Witthoefta z lat czterdziestych XIX wieku, współfinansowane przez króla Fryderyka Wilhelma IV, na których wykonanie artysta otrzymał kontrakt w roku 1845.

W zbiorach Stiftung Preußische Schlösser und Gärten Berlin-Brandenburg w Poczdamie znajduje się odbitka próbna ryciny datowana na czerwiec 1846 roku.

dr Justyna Lijka