Korytarz Północny [Korytarz Biały]

Nazwy historyczne: „Coridor” (XVIII w.); „korytarz” pocz. (XIX w.); „Duża galerja” (lata 80  XIX w.); „Kurytarz Północny”, „Galeria portretów Potockich” (1933).
Nazwy inne: Korytarz Biały; Korytarz Północny.
Czas powstania: lata 1629 – 1642 (?); XVIII w. – zmiana wystroju; I poł. XIX w. (po 1817 r.) – częściowa zmiana wystroju; lata 1890 - 1895  –  zmiana wystroju.  
Architekci: Maciej Trapola (?) – XVII w.;  Amand Luis Bauqué, Albert Pio (lata 90 XIX  w.).
Artyści: Emil Schmera (sztukaterie, lata 90 XIX w.)

Korytarz Północny, zwany Białym, znajduje się na pierwszym piętrze zamku w wąskim trakcie komunikacyjnym od strony dziedzińca.
Nie wiadomo jaki wygląd i wystrój miała w XVII w. przestrzeń obecnie istniejącego korytarza. W XVIII w. Korytarz Północny prowadził, jak obecnie, ze Schodów Paradnych przez zachodni „Vestibulle” do położonych w skrzydle północnym i wschodnim apartamentów.
W latach 80 XVIII w. z korytarza prowadziły, schowane w grubości muru, dojścia do pięciu palenisk dla systemu pieców ogrzewających pokoje północnego traktu mieszkalnego. Doświetlało go sześć okien wychodzących na dziedziniec, zestawionych po dwa w parach. Dwoje drzwi, umieszczonych na wschodnim odcinku ściany północnej, prowadziło do ubieralni w prywatnych apartamentach właścicieli – Izabeli z Czartoryskich i jej męża Stanisława Lubomirskiego, marszałka wielkiego koronnego. Przejście, w miejscu obecnych środkowych „ślepych” z pięciu istniejących drzwi, przeznaczono do likwidacji (pozostała po nich barokowa futryna widoczna częściowo za ścianą na zapleczu apartamentu damskiego Izabeli Lubomirskiej, a później Elżbiety Potockiej).
Po śmierci Izabeli Lubomirskiej w 1816 r., gdy zamek stał się własnością rodu Potockich, wnuk Księżnej Marszałkowej – Alfred Potocki dokonał programowych zmian w wystroju Korytarza Północnego. Zostawszy pierwszym z rodu właścicielem łańcuckiej rezydencji, nadał pomieszczeniu charakter galerii przodków, której wystrój uzupełniały panoplia: „ […] korytarz skrzydła wschodniego arkadą na Cyrkiel sklepioną, godłami familijnemi i sztukateriami snycerskiemi całkiem ozdobioną. Z tego korytarza, przez drzwi 5ro, nad któremi ugrupowana zbroja z toporów, tarcz, szyszaków, naramienników itp. […].” Wprowadzony wówczas rodowód Potockich, zakończony na Alfredzie I – założycielu ordynacji łańcuckiej, zachował się do dziś w podłuczu zachodniej arkady. Na kwaterach opatrzonych napisami identyfikacyjnymi, zaprezentowano malowane herby Pilawa Potockich oraz rodów, z których pochodziły ich żony. Na pierwszej z dołu po prawej stronie są herby: Lewart  - Zofii z Firlejów i Grzymała – Elżbiety z Kazanowskich, pierwszej i drugiej żony Mikołaja (+1651) zwanego Niedźwiedzia Łapa; na drugiej – herby: Mohyła - Anny Mohylanki i Kalinowa – Zofii Kalinowskiej, które były kolejno żonami Stanisława Rewery (+1667). Co ciekawsze Mikołaj nie był ojcem Stanisława, ale jego kuzynem. Wykluczając nieświadome popełnienie genealogicznego błędu można przypuścić celowy zabieg, który miał wykazać postacie wszystkich czterech hetmanów wielkich koronnych (HWK) w rodzie Potockich, a Mikołaj Niedźwiedzia Łapa był pierwszym z nich. Kolejne kwatery podłucza arkady ukazują sukcesję przechodzącą z ojca na syna. Trzecia kwatera dotyczy syna Stanisława Rewery – Andrzeja (+1691) z herbem żony Anny Rysińskiej – Leszczyc; czwarta – Józefa (1751) z herbami żon: Wiktorii Leszczyńskiej – Wieniawa oraz Ludwiki Mniszech herbu własnego; piąta – Stanisława (+1760), ożenionego z Heleną Zamoyską herbu Jelita; szósta – Józefa (+1802), ożenionego z Anną Teresą Ossolińską herbu Topór; siódma –  Jana (+1815) – męża Julii z Lubomirskich herbu Szreniawa (ojca Alfreda I) oraz drugiej żony Jana – Konstancji z Potockich. Na ostatniej ósmej kwaterze oprócz rodowej Pilawy Alfreda I (+1862) umieszczono herb Pogoń Litewska (odmiana „z wieżą”) należący do jego żony Józefiny z Czartoryskich.
W latach 80 XIX w. Korytarz Północny, prowadzący do apartamentów zimowych Alfreda II i Marii z Sanguszków, ich synowa Elżbieta z Radziwiłłów nazwała „drugą galerią”. Chodziło jej o eksponowane tu podobizny przodków „portrety hetmanów w ciężkich ramach rzeźbionych dębowych” ozdobionych „trofeami z fałszywych zbroi”. Korytarz miał sufit „z imitacją belkowania, ściany szare, klejowo malowane” i był ogrzewany dwoma żelaznymi piecami. Młodą żonę Romana Potockiego zachwyciły stojące w tym wnętrzu francuskie szafy z drzewa różanego, sprowadzone przez Izabelę Lubomirską (wywiezione w 1944 r.).
Obecny wygląd Korytarz Północny otrzymał  w latach 90 XIX w. w czasie przebudowy zamku projektowanej przez Amanda Luisa Bauqué i Alberta Pio. Wnętrze zachowało charakter reprezentacyjnej rodowej „galerii portretów Potockich”. Zlikwidowano arkadowe przepierzenie z oszklonymi drzwiami oddzielające Korytarz Zachodni od Północnego.
Wystrój korytarza zaaranżowano w stylu neoregencji. Podniesiono sufit ujmując go w głęboką fasetę z gzymsem i lunetami, w których umieszczono supraporty nad ozdobnymi portalami drzwiowymi. Pary okien, zwieńczone łukami koszowymi, zachowały układ z XVIII w. Między oknami wprowadzono owalne  medaliony podkreślone wygięciem gzymsu. Dołem ściany obwiedziono boazerią płycinową. W ścianie rozdzielającej trakty znajdowały się, istniejące wcześniej, jednakowe dwuskrzydłowe drzwi ozdobione snycerowanymi ornamentami i rozetami. Troje z nich prowadzi do północnych apartamentów mieszkalnych, a dwoje „ślepych” udających prawdziwe zastosowano dla zachowania symetrii i rytmu. W dekoracjach sztukatorskich, opatrzonych autorską sygnaturą „Emil Schmera”, zastosowano typowo regencyjne ornamenty, jak: cęgowy, kartuszowy, kraty, muszle, wachlarzyki, wić roślinną, panoplia, rozety. Naroża ściany wschodniej przy arkadzie wypełniono płaskorzeźbą z puttami wśród obłoków. Wnętrze utrzymano w jasnej perłowoszarej kolorystyce, od której  zaczęto je nazywać Korytarzem Białym.

Podstawowa bibliografia:
•    Kossakowska – Szanajca Zofia, Majewska – Maszkowska Bożena, Zamek w Łańcucie, Warszawa 1964.
•    Omilanowska Małgorzata, Jakub Sito, Łańcut i okolice, [w]: Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, Instytut Sztuki PAN, Warszawa 1994.
•    Potocka Elżbieta, Łańcut - wspomnienia od roku 1885 do roku 1915, [Pamiętnik, maszynopis w zbiorach Muzeum-Zamek w Łańcucie].
•    Piotrowski Józef, Zamek w Łańcucie, Lwów 1933.

Opracowanie:
Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967
Faustyna Bożętka