Św. Rodzina ze Św. Janem

Pełna uroku scenka z życia świętej Rodziny. Atmosfera życzliwej miłości znajduje odzwierciedlenie w układzie ciał bohaterów i pulsującym geście. Każdy wytyczony przezeń kierunek znajduje powtórzenie czy kontynuację, dzięki czemu mamy przed oczyma doskonale zrównoważoną kompozycję malarską. Składająca się na trójkąt piramida z postaci powiązanych ze sobą bliskimi relacjami przywołuje na myśl najlepsze wzorce renesansowe. Siedząca na trawie piękna Madonna całą uwagę poświęca dokazującemu Jezusowi, którego podtrzymuje. Domniemana swobodna wymiana zdań Syna Bożego z zajmującym miejsce u jego stóp św. Janem skraca dystans emocjonalny między patrzącym a świętymi – chłopcy patrzą na siebie i coś sobie tłumaczą, zapraszając widza do dialogu. W głębi na tle chaty ukrytej wśród drzew widoczny św. Józef. Wobec nieba spowitego chmurami jedynym źródłem światła jest bijąca od Jezusa nadprzyrodzona jasność. Scena do złudzenia rodzajowa, jej mistyczny charakter uwyraźnia jedynie ukazany w lewym rogu obrazu baranek, atrybut św. Jana, a zarazem symbol zbawczej ofiary Chrystusa.

Obraz przypisywany jest Sebastianowi Bourdonowi, członkowi Akademii Francuskiej, który w młodości kontynuował studia w Rzymie, gdzie zetknął się z twórczością Claude'a Lorraina, Nicolasa Poussina, Caravaggia i Pietera van Laera. To dzięki wpływom tego ostatniego interesował się malarstwem rodzajowym w typie popularnych bambocciata: scenki rodzajowe stylizowane na ludowe, tworzone na styku dwóch tradycji malarskich, włoskiej i holenderskiej. Jego talent wybuchnął nagle i z niepospolitą mocą, opinia młodego geniusza malarstwa szybko przyniosła mu sławę: w wieku 20 lat ten obdarzony rzadko spotykaną wrażliwością i doskonały warsztatowo artysta stworzył szereg arcydzieł stylu i emocji. Niestety, jako kalwinista znalazł się pod baczną obserwacją inkwizycji i uznał, że ze względów bezpieczeństwa rozsądniej będzie wrócić do Paryża, co uczynił w 1637 r. Tam, znakomity we wszystkich gatunkach, rychło uwiódł gusta paryskiej klienteli.

Młody malarz protestancki o ognistym początkowo temperamencie stopniowo wyciszał się i dojrzewał. W 1648 r. został jednym z dwunastu członków założycieli Królewskiej Akademii Malarstwa i Rzeźby, marzył także o stworzeniu siostrzanej akademii w Montpellier. W 1652 przebywał w Sztokholmie na zaproszenie królowej Szwecji Krystyny, która nazwała go swoim pierwszym malarzem.

W swobodnie operującym konwencją obrazie wilanowskim widoczne są wpływy tego rodzaju malarstwa, natomiast wyważona kompozycja oparta na trójkącie wskazuje na znajomość dzieł mistrzów renesansu Leonarda i Rafaela.

Obraz zakupiony przez Stanisława Kostkę Potockiego, prawdopodobnie po 1808 r.; w zbiorach wilanowskich wymieniony w 1827 r.

DWM