Talar koronny Zygmunta III Wazy

Dynamicznie rozwijająca się wymiana handlowa w 2. połowie XV wieku zrodziła zapotrzebowanie na srebrne monety o dużej sile nabywczej, dorównującej złotym dukatom i guldenom. W Europie jako pierwszy wyemitował je w 1486 roku arcyksiążę Tyrolu, a po nim w 1500 roku elektor Saksonii. Były to tak zwane grosze guldenowe, zawierające około 27 g srebra. Masową emisję srebrnych dukatów, z wykorzystaniem rodzimych bogatych złóż srebra, podjął w 1518 roku w czeskich Rudawach, w miejscowości Sankt Joachimsthal, hrabia Stefan we władztwie Schlick. Od miejsca pochodzenia nazywano je Joachimstalerami lub talerami; określenie to przylgnęło z czasem do innych, pokrewnych emisji grubego pieniądza srebrnego. W ciągu XVI wieku talary stały się elementem systemów pieniężnych państw europejskich, a zarazem walutą handlu łączącego Europę z Amerykami i z Azją. Istotną rolę odegrała w tym intensywna eksploatacja olbrzymich złóż srebra w hiszpańskich koloniach Ameryki Południowej, które w XVI wieku dostarczały do Europy rocznie około 300 ton kruszcu, w postaci wybitych za Atlantykiem monet talarowych, uczestniczących w wymianie z Azją.

W Polsce po efemerycznych emisjach talarowych ostatnich Jagiellonów i małonakładowych Stefana Batorego (1576–1586) szerszą ich reprezentację do obiegu wprowadził Zygmunt III Waza (1587–1632). Wspomnieniem była wówczas równowartość złotego dukata i srebrnego talara, weryfikowana prawem ekonomii, które decydowało o stopniowym umacnianiu się złota względem srebra. Niemniej złoty dukat i srebrny talar pozostały twardymi walutami odpornymi na zjawiska kryzysowe, o praktycznie niezmiennej zawartości kruszcu. Przeciwieństwem ich były niskie nominały, podlegające dewaluacji poprzez zmniejszanie w nich zawartości czystego srebra. Uwidaczniało się to szczególnie w atmosferze kryzysu gospodarczego, który docierał do Polski z Zachodu w 1. ćwierci XVII wieku. W jego konsekwencji w ciągu panowania Zygmunta III Wazy nastąpił ponad 2,5-krotny wzrost ceny talara i niemal 3-krotny dukata liczonych w groszach. Ówczesna siła nabywcza talara pozwalała na pokrycie kosztu wyżywienia dorosłego człowieka przez dwadzieścia sześć dni.

Prezentowany egzemplarz wchodzi w skład skarbu monet odkrytego w 1970 roku w Józefowie w powiecie biłgorajskim, złożonego z 83 monet talarowych z XVI–XVIII wieku.

Tomasz Markiewicz