Żółkiewski pod Cecorą, cykl "Historia Polski"

Odbitka z przedstawieniem sceny „Żółkiewski pod Cecorą”, należy do cyklu litografii pt. „Sześć obrazów z Historyi Polskiej”, który składał się ze scen ilustrujących znaczące epizody z historii Polski. Wzory dla reprodukcji graficznych stworzyli uznani, żyjący w XIX wieku malarze, m.in. Rafał Hadziewicz, Aleksander Lesser, czy Juliusz Kossak (1824-1899) – autor rysunku dla prezentowanej odbitki.

Litografia przedstawiająca wydarzenie z życia Stanisława Żółkiewskiego (1547-1620) powstała w prężnie działającym zakładzie litograficznym, a później także fotograficznym prowadzonym w Warszawie przez Maksymiliana Fajansa (1825-1890). Cały cykl datuje się na ok. 1862 roku. Popularność reprodukcji obrazów o tematyce historycznej w technikach graficznych było pokłosiem otwarcia w 1860 roku Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Przenoszone na papier były szczególnie chętnie te płótna, które otrzymywały wyróżnienia na organizowanych corocznie wystawach.

Godny odnotowania jest fakt zachowania się dwóch kompletnych serii grafik z obrazami historycznymi z omawianego cyklu w zbiorach wilanowskich. Od 1805 roku dawna rezydencja Jana III pełniła funkcję publicznego Muzeum. Ta szczególna rola rezydencji sprawiła, że właściciele Wilanowa dbali o pamięć zasłużonych Polaków. Gromadzono tu nie tylko wybitne dzieła sztuki, ale także te pomniejsze, których wartość opierała się bardziej na ich ładunku treściowym, niż materiale czy kunszcie. Do takich skromniejszych przedmiotów należały zbiory grafiki powstającej współcześnie, w wieku XIX, a przywołujące przeszłość nieistniejącej wówczas Polski jako autonomicznego państwa.

Postać Stanisława Żółkewskiego, który poległ z rąk Turków w czasie uwiecznionej na litografii bitwy, odrywa w tej wilanowskiej pamięci niepoślednią rolę. Był to przecież pradziad Jana Sobieskiego. Zwycięstwo pod Wiedniem postrzegano przez wiele lat jako zadośćuczynienie wobec słów, które czytać możemy na dekoracji trumny hetmana: Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor (Powstanie kiedyś z kości naszych mściciel).

Cykl, obrazy, historia polski, malowana historia polski, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, zakład litograficzny, Warszawa, Wilanów, Muzeum, Muzeum wilanowskie