Digitalizacja, czyli skąd dzieła sztuki biorą się w internecie

Kilka faktów

Digitalizacja to skomplikowany proces, choć mogłoby się wydawać, że nie ma nic prostszego – wystarczy zrobić zdjęcie. Cóż to za problem w czasach, gdy aparaty w telefonach robią fotografie wysokiej jakości, a w mediach społecznościowych codziennie publikujemy dziesiątki zdjęć? Jednak cyfryzacja dzieł sztuki bardzo różni się od zwykłego fotografowania. Chodzi bowiem o uzyskanie jak najwierniejszego cyfrowego wizerunku obiektu, a to już nie jest takie proste.

Jak zatem powstaje cyfrowy wizerunek dzieła sztuki? Możesz to zobaczyć na przykładzie portalu www.wmuzeach.pl, który powstał we współpracy kilku muzeów. Pierwsza edycja projektu zgromadziła w jednym miejscu zbiory Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (lidera projektu), Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN, Muzeum Narodowego w Lublinie, Muzeum Narodowego w Szczecinie i Muzeum – Zamku w Łańcucie. Kolejna – „www.muzeach 2.0” – rozszerza te działania, a w projekcie oprócz muzeów z Wilanowa (ponownie lider projektu) i Lublina biorą udział następne instytucje: Muzeum Narodowe w Kielcach, Muzeum Narodowe w Poznaniu oraz Muzeum Zamkowe w Malborku. Stopniowo serwis staje się wspólnym miejscem wielu polskich muzeów, bo swoje zbiory udostępniają tu także inne instytucje, jak Muzeum Okręgowe w Toruniu czy Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego.

W ramach projektów „www.muzeach” i „www.muzeach 2.0” muzea korzystają z wysokich standardów fotografii dokumentacyjnej oraz z różnych zaawansowanych technik digitalizacji, takich jak:

• dwuwymiarowe – fotografia, RTI i gigapiksel,
• trójwymiarowe – skanowanie z oświetleniem strukturalnym i fotogrametria.

Etapy digitalizacji

Na początku wybiera się obiekt i sprawdza jego stan zachowania. W razie potrzeby trafia on do pracowni konserwatorskiej, gdzie poddawany jest odpowiednim zabiegom. W studiu fotograficznym pozostaje pod opieką konserwatorów. W czasie sesji używa się specjalnych wzorników zawierających różnobarwne pola, które pozwalają kontrolować odwzorowanie barwy na zdjęciu.„Większość wzorników posiada miarkę, która pokazuje skalę obiektu. Najważniejsze jednak, że możemy na ich podstawie sprawdzić balans bieli i dzięki temu mieć pewność, że obiekt na zdjęciu będzie w takim kolorze, w jakim jest naprawdę – mówi Joanna Młynarska, fotografka pracująca w projekcie. – Nie możemy zapominać, że w przypadku muzealiów kolor z fotografii często różni się od tego realnego. Pomyśl o znanych obrazach, które w internecie krążą w zniekształconych kolorach. Przy profesjonalnej dokumentacji cyfrowej nie możemy i nie chcemy sobie na to pozwolić”.

Kolejny etap to postprodukcja plików, która zajmuje znacznie więcej czasu niż samo fotografowanie. Najpierw wywołuje się cyfrowy negatyw, uzyskując zdjęcie o właściwej temperaturze barwowej. Potem następuje czyszczenie obrazu i kontrola jakości. Dopiero wtedy można przygotować pliki udostępniane na stronie internetowej. Każde zdjęcie uzupełnione jest opisem metadanowym. Równolegle powstają opisy popularyzatorskie – także w angielskiej wersji – które wzbogacają wiedzę o obiekcie.

W tym zadaniu współpracują specjaliści z wielu dziedzin: opiekunowie zbiorów, konserwatorzy, fotografowie, eksperci od cyfryzacji, redaktorzy, tłumacze i programiści. Ogromne znaczenie mają kwestie logistyczne: koordynacja pracy, weryfikacja jakości zdjęć i danych oraz stosowanie wspólnych słowników, dzięki którym opisy muzealnych zbiorów są spójne.

Różnorodność obiektów

Digitalizowane są zbiory bardzo różnorodne: od sztuki prehistorycznej i starożytnej, przez dzieła Dalekiego Wschodu, po sztukę współczesną. Fotografowane są rzeźby, rysunki, grafiki, obrazy, rzemiosło artystyczne, archiwalne zdjęcia i przedmioty codziennego użytku, jak mapy czy meble.Niektóre obiekty – zbyt duże albo wyjątkowo cenne – nie mogły być transportowane do studia fotograficznego. Wtedy aranżowano plan zdjęciowy w innym miejscu, np. w Muzeum – Zamku w Łańcucie czy w Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie. Szczególnym wyzwaniem okazały się wielkogabarytowe szafy, obrazy o mocnym werniksie czy szkliwiona ceramika, która generuje refleksy. Jeszcze trudniejsze były obiekty o lustrzanej powierzchni – XVII-wieczne zegary z kolekcji wilanowskiej czy czarne lustra Leszka Golca i Tatiany Czekalskiej z cyklu „White Vege Fur. Performance for Photography” ze zbiorów Muzeum Narodowego w Szczecinie.

Efekty widoczne gołym okiem

Dzięki udziałowi w projekcie w większości muzeów rozbudowane zostały pracownie digitalizacji – zakupiono specjalistyczne oprogramowanie i sprzęt, taki jak: tablice, wzorniki, specjalistyczne lampy oraz wiele innych niezbędnych narzędzi. W Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN oraz Muzeum Narodowym w Szczecinie dzięki projektowi powstały pierwsze pracownie digitalizacji w tych instytucjach. W Muzeum Narodowym w Lublinie zmianie uległa też systematyka pracy. Nie bez znaczenia jest także fakt, że udział w projekcie dał okazję wymiany doświadczeń specjalistom ds. digitalizacji z różnych instytucji. Ustalony wspólny standard pozwala na jeszcze bardziej precyzyjne tworzenie wiernych kopii dzieł sztuki, co nie tylko ułatwia pracę konserwatorom, ale też zwiększa użyteczność plików dla wszystkich korzystających z nich w przyszłości – czy to dla przyjemności, czy w celach naukowych.Jeśli chodzi o publikację cyfrowych kolekcji na wspólnej stronie, jak dotąd opublikowaliśmy ponad 13 000 obiektów z 10 polskich muzeów, a będzie ich jeszcze więcej, bo portal otwiera się na kolejne instytucje.

Korzyści dla Ciebie

Digitalizacja to nie tylko fotografie wykorzystywane w wewnętrznej pracy muzeum. To otwieranie muzeów na Ciebie. To możliwość zobaczenia detali, których nie sposób dostrzec gołym okiem. To szansa na naukę, inspirację i odkrywanie – niezależnie od tego, czy zajmujesz się sztuką zawodowo, czy po prostu lubisz poznawać kulturę. Digitalizacja pozwala muzeom wyjść poza swoje mury, nabrać skali, być otwartym i dostępnym dla wszystkich.