Stwory i potwory

Przyczajone w zakamarkach przedmiotów, ukryte w dekoracjach, wyobrażone i wyśnione w różnych zakątkach świata i kultur. Przedstawiamy najciekawsze straszydła, niesamowite i dziwne stworzenia, które teraz mieszkają w muzeach i czekają na ich ponowne odkrycie.

Opracowanie:

Patrycja Żołędowska

Licencja

Jednorożec

rysunek

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Jednorożec

Jednorożce można znaleźć w wielu opowieściach i mitach z różnych części świata. Jako pierwsi opisali je Starożytni Grecy, nie jako część ich mitologii, ale historycznych opisów przyrody! Byli przekonani, że żyją w Indiach – odległym i bajecznym dla nich świecie. W kulturach europejskich często przedstawiane jako białe konie z jednym prostym lub spiralnie skręconym rogiem na czole. Wiele legend mówi, że krew i róg jednorożca mają moc leczenia ran i chorób oraz neutralizowania trucizny.

Jednorożec

rysunek

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Jednorożec jako symbol może mieć wiele znaczeń w zależności od kultury i kontekstu.

W religii chrześcijańskiej symbolizuje czystość i niewinność, w kulturze żydowskiej może oznaczać człowieka sprawiedliwego lub być znakiem zbawienia. W kulturze popularnej do dziś zajmuje ważne miejsce jako symbol fantastycznego świata czy rzadkości.

Jednorożec

rysunek

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Kadzielnica

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Kadzielnica

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Qilin

W dekoracjach tego dalekowschodniego naczynia, służącego do spalania kadzidła, kryje się wiele niezwykłych stworzeń. Na przykład jego przykrywka zakończona jest figurą zwierzęcia trochę przypominającego jednorożca, a trochę smoka. To Qilin, stworzenie-hybryda, znane w Chinach i innych kulturach Wschodniej Azji. Hybrydy to stwory “złożone” z różnych części zwierząt, a czasem i człowieka. I tak Qilin zamieszkujący tę kadzielnicę złożony jest z głowy smoka z jednym rogiem, tułowia konia pokrytego rybimi łuskami, kopyt wołu i ogona lwa! W różnych okresach Qiliny były przedstawiane trochę inaczej. Bywało, że posiadały jeden, dwa, a czasem nawet trzy rogi.

Kadzielnica

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Pojawienie się Qilina uważane było za dobry znak.

Ukazywał się on tylko tam, gdzie panowała harmonia, a ludzie żyli uczciwie. Symbolizuje dobre rządy i mądrego władcę.

Sziwiti

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Gryf

Gryf to kolejny fantastyczny stwór-hybryda, skrzydlaty lew o głowie i szponach orła. Najstarsze jego wyobrażenia pochodzą z terenów Mezopotamii i Egiptu i mają ponad 5 tysięcy lat! Występuje też w mitach greckich jako opiekun podziemnego skarbu Apollina – boga piękna i opiekuna sztuk.

Sziwiti

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

W tradycji żydowskiej często obecny jest na przedmiotach w synagogach – jak w tym wypadku – na mosiężnej tablicy sziwiti.

Tablica sziwiti umieszczana była zazwyczaj nad pulpitem kantora w synagodze. Nazwa pochodzi od cytatu z Psalmu 16,8, w języku hebrajskim zaczynającego się od słowa „Sziwiti” czyli „Stawiam zawsze Pana przed sobą”.

Sziwiti

Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Gedenkmedaille Pommersche Ekonomik Gesellschaft | Medal nagrodowy Pomorskiego Towarzystwa Ekonomicznego

medal nagrodowy; nagroda honorowa

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Gedenkmedaille Pommersche Ekonomik Gesellschaft | Medal nagrodowy Pomorskiego Towarzystwa Ekonomicznego

medal nagrodowy; nagroda honorowa

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Gryf na Pomorzu Zachodnim

W końcu XI wieku lub też na początku wieku XII wizerunek gryfa pojawił się na Pomorzu Zachodnim. Książęta z rodu Gryfitów, którzy tu władali aż do XVII wieku, uczynili kroczącego gryfa godłem swojej krainy. Potem gryf pojawiał się na monetach, chorągwiach rycerzy pomorskich i w herbach rodów, np. Branickich. Dziś występuje nie tylko w herbach wielu pomorskich miast, ale również w ich nazwach, na przykład: Gryfino, Gryfice, Greifswald.

Czarci kapitel

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Czart

O ile gryf, ze swoim ostrym dziobem i szponami, jest raczej groźnym stworzeniem, to nie da się stwierdzić z całą pewnością, że jest zły. Co innego w przypadku tego potwora szczerzącego zęby w szyderczym uśmiechu. Przytrzymuje on za kaptur mnicha, który, najwyraźniej przerażony, usiłuje uciec. To czart lub czort, znany z dawnych wierzeń słowiańskich jako demon zła. Później, w religii chrześcijańskiej zwany diabłem. Według różnych przekazów ten pół człowiek, pół kozioł zamieszkiwał bagna, lasy i okolice rzek. Ludzi zwykle gnębił, zsyłał na nich choroby i namawiał do złego.

Czarci kapitel

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Czarcie głazy

Niektórzy twierdzą, że oznaką jego niszczycielskiej działalności są do dziś czarcie głazy – wielkie, porzucone samotnie kamienie, które zdają się nie pasować do otoczenia, jakby ktoś celowo je tak cisnął…

Czarci kapitel

Muzeum Narodowe w Szczecinie

Zwierzę - figurka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Zwierzę - figurka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Tajemnicze zwierzę

Już na pierwszy rzut oka widać, że to okrutne i dzikie zwierzę. Może wrażenie to wywołuje, oprócz ogromnych pustych oczu i otwartego pyska, jego nieokreśloność, która nie pozwala przypisać mu cech i zachowań znanych nam gatunków zwierząt? Okazuje się, że dla historyków sztuki ta figurka także stanowi nierozwikłaną dotychczas zagadkę...

Zwierzę - figurka

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

To jeden z tych potworów, którego nikt nie chciałby spotkać na swojej drodze, a nawet wyśnić nocą!

Scena symboliczna - walka

Muzeum Narodowe w Lublinie

Demoniczny smok

Demoniczny smok przedstawiony przez Jana Rembowskiego, malarza tworzącego w Warszawie na początku XX wieku, raczej nie wpisuje się w typowe wyobrażenie tego stwora, za to nawiązuje do znanej opowieści o św. Jerzym. Pochodzi ona ze Złotej legendy – jednej z najczęściej publikowanych i czytanych ksiąg w średniowieczu. Według legendy, niedaleko miasta Silene, przy źródle wody, zamieszkał smok. Mieszkańcy, by móc korzystać z wody, składali mu ofiarę z owcy, a jeśli jej nie mieli poświęcali jedną z młodych dziewczyn, wybierając ofiarę przez losowanie. Pewnego razu losowanie wskazało księżniczkę, córkę władcy. W ostatniej chwili, gdy już miała zginąć, pojawił się jednak św. Jerzy na koniu. Zabił smoka i uratował księżniczkę, a wdzięczni mieszkańcy przyjęli wiarę chrześcijańską. Co ciekawe, istnieje też damski odpowiednik tej legendy, gdzie to św. Marta pokonuje smoka.

Scena symboliczna - walka

Muzeum Narodowe w Lublinie

W chrześcijaństwie smok uosabia zazwyczaj zło, utożsamiany jest z diabłem, grzechem, chaosem czy pogaństwem.

Jednak to fantastyczne stworzenie występuje w licznych mitach i legendach na całym świecie i bywa też przedstawiany pozytywnie.

Scena symboliczna - walka

Muzeum Narodowe w Lublinie

Wazon

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Wazon

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Chiński smok

Chińskim smokom przypisuje się bogate, pozytywne znaczenie. W mitologii chińskiej smoki mają odmienną od europejskiej symbolikę, pełnią funkcję ochronną i opiekuńczą. Symbolizują dobrobyt i szczęście, a także bóstwo deszczu. Są więc stworami, ale nie potworami. Co ciekawe w potocznym języku chińskim smokami określa się bardzo utalentowanych ludzi.

Wazon

Muzeum – Zamek w Łańcucie

Jeden z nich opleciony jest wokół szyi tego wazonu!

Tancerz - figurka na podstawie

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Coś więcej niż korzeń

Zestawienie najciekawszych stworów i potworów zamieszkujących muzea kończy ta niezwykła figurka. Groteskowa postać o płynnych kształtach i tanecznym ruchu wyrzeźbiona została z korzenia drzewnego, zaś podstawa, na której stoi, to fragment nieobrobionego korzenia. Rzeźbienie w drewnie korzeni jest tradycyjnym rzemiosłem w Chinach, znanym od stuleci. Rzeźbiarz stara się wykorzystać naturalne i niepowtarzalne kształty i fakturę tego materiału.

Tancerz - figurka na podstawie

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Jak się pewnie domyślasz, dostrzeżenie w korzeniu czegoś więcej niż kawałka drewna to nie lada wyzwanie! Podejmiesz je?

Tancerz - figurka na podstawie

Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie

Stwory i potwory

Tagi

Słownik pojęć:

Symbol – pojęcie, przedmiot, zwierzę itp., które mają jedno znaczenie dosłowne i różną liczbę znaczeń ukrytych

Legenda – opowieść o bohaterach lub wydarzeniach historycznych, nasycona jednak fantastycznymi motywami. Zwykle długo przekazywana tylko ustnie, potem utrwalana na piśmie. Najbardziej znane legendy dotyczą świętych

Mit / Mitologia – opowieść lub zbiór opowieści o bóstwach i istotach nadprzyrodzonych, która w pewien sposób tłumaczy świat

Herb – godło państwa, miasta lub instytucji, także dziedziczny znak rodowy szlachty. Herby nadawane są po dziś dzień

Groteskowy – przejaskrawiony, przesadny, dziwaczny, komiczny