Filakteria (filakterie) Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Filakteria (filakterie; z hebr. tefilin) to dwa czarne skórzane pudełeczka wykonane ze skóry koszernego zwierzęcia, które rzemieniami przywiązuje się do lewego przedramienia i do górnej części czoła. W środku znajdują się, wykaligrafowane pismem hebrajskim przez sofera (skrybę przepisującego zwoje Tory), cytaty z Księgi Wyjścia oraz Księgi Powtórzonego Prawa. Filakteria używane są wyłącznie przez mężczyzn, od momentu ukończenia 13 lat, i zakładane w czasie modlitw. Nie zakłada się ich w szabat ani w inne dni świąteczne.
Zwyczaj ten nawiązuje do tekstu biblijnego: „Weźcie przeto sobie te moje słowa do serca i duszy. Przywiążcie je sobie jako znak na ręku. Niech one będą wam ozdobą między oczami. Nauczcie ich wasze dzieci, powtarzając je im, gdy przebywacie w domu, gdy idziecie drogą, gdy kładziecie się i wstajecie” (Pwt 11, 18-19). Istnieje przekonanie, że filakteria uczą pokory, a nagrodą za ich noszenie jest długie życie. Przed nałożeniem tefilin na rękę należy wspomnieć pomoc Boga dla Izraelitów podczas ucieczki z Egiptu. W trakcie modlitw ręka symbolizuje pomoc bożą dla Izraelitów na pustyni, a umieszczenie tefilin naprzeciw serca ma symbolizować oddanie się woli Boga. Po skończonej modlitwie filakterie przechowywane są w specjalnych woreczkach.
Podobnie jak mezuzy (zob. https://sztetl.org.pl/pl/slownik/mezuza), filakteria traktowane są jako amulety chroniące przed złem.
Uroczysty nastrój w synagodze dobrze oddaje opis I.B. Singera: „Niektórzy wierni rozpoczęli już recytowanie wstępnych modlitw, inni po prostu chodzili tam i z powrotem. (...) Mężczyźni włożyli tałesy i tefilin, przymocowali rzemyki i nakryli głowy, on zaś przyglądał im się ze zdziwieniem, jak gdyby był gojem, który nigdy tego przedtem nie widział. Pierwszy „minjan” już się zeszedł na modły. Młodzi ludzie z pejsami, w jarmułkach, owiązani pasami zasiedli przy stołach, aby studiować Talmud. Kiwali głowami, gestykulowali, stroili miny” (I.B. Singer, „Sztukmistrz z Lublina”, Kraków 2016, s. 111).
W judaizmie reformowanym pojawił się trend do odchodzenia od tradycji noszenia filakterii lub wręcz przeciwnie – do noszenia ich również przez kobiety. O tym nurcie można przeczytać w ,,Polskim słowniku judaistycznym'' (zob. wersję internetową: https://delet.jhi.pl/pl/psj?articleId=14517: 21.10.2022).

Natalia Różańska