Przemysław ,,Trust'' Truściński: ,,Portret pułkownika Berka Joselewicza'' Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN

Przemysław „Trust” Truściński stworzył rysunek do plakatu konferencji „Berek Joselewicz: bojownik o wolność” (Berek Joselewicz: combattant de la liberté) z 2009 r., zorganizowanej w 200. rocznicę śmierci bohatera przez Ambasadę Francji w Polsce, Ośrodek Kultury Francuskiej przy Uniwersytecie Warszawskim i „Gazetę Wyborczą”. Projekt ostatecznie nie został wykorzystany – na plakacie i w programie (zob. https://www.institutfrancais.pl/uploads/drive/old/2009/04/berek-zaproszenie2.pdf; dostęp: 17.04.2020) reprodukowano wizerunek pułkownika Joselewicza wzorowany na emblematycznym portrecie Juliusza Kossaka. Prace Truścińskiego (wersja kolorystyczna i czarno-biała) krążyły odtąd w obiegu wystawienniczym. Muzeum POLIN nabyło te dwie plansze do kolekcji na przełomie 2016 i 2017 (zakup wiązany z darowizną).
Zdynamizowany rysunek przedstawia Berka Joselewicza (1764–1809): dowódcę jednego z oddziałów insurekcji kościuszkowskiej (dowodził żydowskim pułkiem lekkokonnym w trakcie obrony Pragi w listopadzie 1794), żołnierz Legionów Dąbrowskiego, szef szwadronu w armii Księstwa Warszawskiego; odznaczony Krzyżem Virtuti Militari w 1808 roku. Poległ w trakcie wojny polsko-austriackiej 1809 r., w potyczce pod Kockiem. Legendę Żyda-pułkownika ożywiano w ciągu całego XIX wieku, funkcjonowała również w Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym – bynajmniej nie tylko w środowiskach żydowskich (zob. https://www.jhi.pl/psj/Berek_(Berko)_Joselewicz_(Josielewicz); dostęp: 17.04.2020), ale i propagowana oficjalnie (https://www.jhi.pl/psj/Druzyny_Harcerskie_im_Berka_Joselewicza; dostęp: 17.04.2020). Jak przypomina Maria Janion w swoim studium o funkcjonowaniu Joselewicza w polskim panteonie heroicznym: „admiracja dla niego […] została włączona w romantyczny kult Legionów Piłsudskiego. Symbolicznym wyrazem tego związku stały się uroczystości towarzyszące pobraniu ziemi z grobu Berka Joselewicza w Kocku w roku 1935 celem przewiezienia jej na kopiec Marszałka Piłsudskiego do Krakowa” (M. Janion, ,,Pułkownik żydowski’’ w: taż, ,,Bohater. Spisek. Śmierć. Wykłady żydowskie’’, Kraków 2009). Wymagało to przełamywania zakorzenionych stereotypów na temat Żydów.

Przemysław Kaniecki