Autoportret

Urodzony i wychowany na praskim Karlínie Wlastimil (właściwie Vlastimil) Hofman pochodził z polsko-czeskiej rodziny. Jej przeprowadzka do Krakowa w 1898 roku spowodowała, że rysujący od wczesnego wieku chłopak rozpoczął w okresie gimnazjalnym wieczorowe kursy u Franciszka Cynka w Akademii Sztuk Pięknych, a gdy po roku zdecydował się złożyć dokumenty do tej uczelni, został pełnoprawnym studentem swojego mistrza. Dwa lata później przeniósł się do pracowni Jacka Malczewskiego, którego przepełnione literackimi wątkami malarstwo odcisnęło na twórczości Hofmana niezatarte piętno. Przez krytykę był do końca życia ganiony jako epigon słynnego symbolisty, lecz z tego samego powodu stał się ulubieńcem szerokiej publiczności. Karierę rozpoczętą na salonach Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka” i Wiedeńskiej Secesji przerwał wybuch pierwszej wojny światowej. Hofman wyjechał do Pragi, gdzie zamieszkał w willi swojego kuzyna, Ludvíka Hammera, pięknie położonej przy alei Na Hřebenkách w ogrodowej dzielnicy Smíchov. W 1915 roku został powołany do armii austrowęgierskiej, a po upadku z konia podczas ćwiczeń trafił do lazaretu. „Leżałem na wznak na żołnierskim łóżku, nie mając chęci ani do życia, ani do czynu, pragnąłem tylko marzeń i kontemplacyi. Pociechą jedyną były mi Księgi [narodu polskiego i] pielgrzymstwa [polskiego], ukojeniem Król-Duch, pokrzepieniem Anhelli” (za: Władysław Prokesch, Wlastimil Hofman, Kraków 1919, s. 10). Ten odziedziczony po Malczewskim zestaw lektur narodowego romantyzmu zaowocował wkrótce obrazami o symptomatycznych tytułach: Madonna Syberyjska, Kielich goryczy, Jasełka do kolędy Słowackiego, Matka Polka, Powrót, W kajdanach, Legionista. Prowizoryczna pracownia w kuzynowskim mieszkaniu gościła wówczas wielu wojskowych zamawiających portrety. Powstał tam także autoportret artysty w charakterystycznym „formacie ręcznikowym” (niem. Handtuchformat), zazwyczaj zarezerwowanym dla „pejzażu stimmungowego” (niem. Stimmungslandschaft) – także o romantycznym rodowodzie.

Szymon Piotr Kubiak