Port rybacki w Helu; Łodzie rybackie nad morzem

Michalinie Krzyżanowskiej z domu Pietruszewskiej profesjonalny kontakt ze sztuką umożliwił Miłosz Kotarbiński prowadzący w Warszawie prywatną szkołę malarstwa dla kobiet. Utworzona w 1904 roku stołeczna Szkoła Sztuk Pięknych jako pierwsza uczelnia tego typu na dawnych ziemiach Rzeczpospolitej wprowadziła równy dostęp do kształcenia dla obu płci. Uzdolniona ziemianka z Wołynia już w pierwszym roku istnienia placówki rozpoczęła naukę w pracowni młodopolskiego modernisty Konrada Krzyżanowskiego. Michalina, nazywana przez mistrza Myszą, trzy lata później wyszła za niego za mąż. Jeszcze w trakcie studiów, ukończonych w 1909 roku, Krzyżanowska rozpoczęła podróże artystyczne, a w Paryżu podjęła kurs u nabisty Maurice’a Denisa w Académie Ranson (1907). Powtarzana przez Denisa maksyma o istocie malarstwa („Pamiętać, że obraz, zanim stanie się koniem bitewnym, nagą kobietą lub jakąkolwiek inną anegdotą, jest przede wszystkim powierzchnią płaską pokrytą farbami w określonym porządku”, Definicja neotradycjonalizmu [1890], w: Artyści o sztuce, red. Elżbieta Grabska, Hanna Morawska, tłum. Hanna Morawska, Warszawa 1969, s. 70) uzewnętrzniła się w dziełach Krzyżanowskiej z lat trzydziestych XX wieku. Wbrew praktyce wielkiego Francuza, kompozycje pejzażowe, w których artystka się specjalizowała, odrzucały dekoracyjność, analizę i syntezę, przejawiając – jak poetycko, lecz celnie ujęła to wybitna krytyczka – „panteistyczny stosunek do wszystkości” (Nela Samotyhowa, Michalina Krzyżanowska, „Pion. Tygodnik Literacko-Społeczny” 1935, nr 51, s. 4–5). Wśród licznych marin z Gdyni i jej okolic na szczególną uwagę zasługują widoki portu w Helu. Powierzchnię tych obrazów organizują pasy betonowych falochronów i zabudowania rybackie na pierwszym planie. Jeden z takich nowoczesnych, płasko malowanych bałtyckich krajobrazów pokazano na Wystawie Światowej w Nowym Jorku w 1939 roku.

Szymon Piotr Kubiak