5 groszy - bilet zdawkowy Ministerstwa Skarbu

Podstawowym powodem wprowadzenia w 1924 roku do obiegu biletów zdawkowych był brak monet o niskich nominałach. Decyzja o wprowadzeniu nowej waluty – złotego polskiego – była jednym z elementów tak zwanej reformy Grabskiego, mającej na celu uzdrowienie sytuacji gospodarczej Polski. Ciągle odczuwalna spuścizna zaborów oraz wysiłku zbrojnego podjętego w celu zachowania niedawno odzyskanej niepodległości doprowadziła do zapaści gospodarczej. Dla przeciętnego mieszkańca Polski, ale i dla gospodarki, jej najbardziej odczuwalnym aspektem była inflacja. Kłopoty z powołaniem rządu zdecydowanego podjąć się dzieła reformy, a później pośpiech, jaki towarzyszył wprowadzaniu niezbędnych zmian, skutkowały koniecznością sięgnięcia po rozwiązania tymczasowe. Wymianę dotychczas pozostających w obiegu marek polskich na złotówki zaplanowano na 28 kwietnia 1924 roku, podczas gdy otwarcie Mennicy Państwowej, mającej dostarczyć monety, nastąpiło 14 kwietnia. Z oczywistych względów mennica nie była w stanie w ciągu dwóch tygodni pokryć zapotrzebowania rynku na bilon, nie tylko groszowy, ale i złotowy. Aby zaradzić niekorzystnej sytuacji, postanowiono wprowadzić do obiegu bilety zastępcze. Z założenia miały pozostawać w obiegu jedynie przejściowo, początek operacji wycofywania ich z rynku określono zaś na 1 listopada 1924 roku. W przypadku walorów o nominałach jedno- i pięciogroszowych w tym celu wtórnie wykorzystano wycofywane z obiegu marki polskie. Przystosowanie ich do nowych funkcji polegało na przecięciu banknotów i naniesieniu czerwonego nadruku przedstawiającego obowiązujący nominał wraz z wizerunkiem zastępowanej monety oraz informacją o podstawie prawnej. W przypadku jednogroszówek wykorzystano niewprowadzone do obiegu banknoty markowe o nominale 500 000. Bilety pięciogroszowe powstały poprzez naniesienie odpowiedniego nadruku na banknoty o nominale 10 000 000 marek. W odróżnieniu od jednogroszówek w tym przypadku posłużono się nowymi banknotami bez oznaczenia serii i numeracji. Co znaczące, banknoty markowe tylko pozornie cięto na połówki. W rzeczywistości wszystkie wprowadzane do obiegu pięciogroszówki miały długość od 102 do 107 mm, czyli nieco więcej niż połowa użytego wtórnie banknotu (w przypadku prezentowanego egzemplarza były to 104 mm).

Leszek Poniewozik