Zaprzęg szamajrowicki

Stanisław Kaczor-Batowski, Zaprzęg szamajrowicki, 1912, (Sygnowany i datowany S. Batowski 13 6 1912 Szamrajówka). Obraz przedstawia czwórkowy zaprzęg w lejc - „czarny” pałacowy, przygotowany do wyjazdu, powóz w zaprzęgu czterech koni w lejc w bałagulskiej - najbarwniejszej, najbardziej oryginalnej kresowej uprzęży. Ukazane na pierwszym planie na obrazie Batowskiego konie są wraz z uprzężą, głównym tematem obrazu. Szamrajówka położona była obok Białej Cerkwii, słynnej rezydencji Branickich na Ukrainie, gdzie w 1778 roku hetman Franciszek Ksawery założył pierwszą polską hodowlę koni czystej krwi. W 1912 roku, z którego obraz pochodzi Szamrajówka należała do Marii z Sapiehów Branickiej. Kres bogatej białocerwiewszczyźnie położyła rewolucja 1917 roku oraz pokój ryski na mocy którego tereny te nie zostały włączone w obręb II Rzeczypospolitej. Obraz jest niezwykle piękny, namalowany w stonowanej kolorystyce tak doskonale oddającej suche stepowe powietrze dawnych polskich Kresów. Uroda obrazu, który rejestruje przy tym obyczajowość wywołujących zawsze tyle wzruszeń, ale także obiektywnie tak ważkich dla naszej kultury i historii polskich Kresów - czyni ten obraz tym cenniejszym. Obraz Kaczora-Barowskiego posiada także wartość malarskiego dokumentu. Głównym tematem obrazu Batowskiego są bowiem ukazane na pierwszym planie konie wraz z uprzężą bałagulską i naszyjnymi dzwonkami „szeptunami”- stylowy i wyjątkowy w swym charakterze kresowy zaprzęg Branickich. Tematyka obrazu nawiązuje do obecnego na bardzo szeroką skalę na polskich kresach wschodnich ruchu bałagulskiego i reminiscencji bałagulskiej kultury w kresowej obyczajowości. Były nimi właśnie zaprzęgi bałagulskie używane w polskich dworach i pałacach, aż do 1939 roku.

Aldona Cholewianka-Kruszyńska