Matka Boska Częstochowska

Kult świętych wizerunków rozpowszechnił się w XVII wieku. Wpływ na to miało wiele ogłoszonych wówczas objawień, a tym samym budowa nowych sanktuariów czy klasztorów oraz zwiększona liczba odpustów i pielgrzymek. Przy klasztorach powstawały warsztaty rzemieślnicze, tworzące i rozpowszechniające cudowne wizerunki maryjne. Najważniejsze dla ludowego malarstwa dewocyjnego były warsztaty częstochowskie, skupione wokół klasztoru jasnogórskiego. Od 1621 roku, po synodzie krakowskim, zalecono wiernym obdarzanie kultem obrazów Matki Boskiej i świętych patronów. Według wytycznych wizerunki obrazów miały być podobne do oryginałów, a klasztor miał kontrolować zgodność z pierwowzorem. Jednak wśród pierwszych poprawnych prac malarzy, wywodzących się prawdopodobnie z cechowych warsztatów krakowskich i śląskich, zdarzały się malowidła wykonane przez tak zwanych partaczy, na których „monstra aniżeli Twarze Najświętszej Panny i inszych świętych wyrażone były”. Z czasem, w 1718 roku, na prośbę zakonu utworzono kongregację malarzy oraz zorganizowano cech zrzeszający około trzydziestu pracowni. Oprócz określenia statutu i regulaminu czeladniczego wprowadzono funkcję cenzora.

Warsztaty częstochowskie oferowały pielgrzymom ogromną różnorodność tematów. Były to: wizerunki maryjne – Matka Boska Częstochowska, Matka Boska Karmiąca, oraz tematy chrystologiczne – Ukrzyżowanie w kilku wariantach, Chrystus w Grobie, Trójca Święta, Święta Rodzina, Oko Opatrzności. Szeroką ofertę prezentowały przedstawienia świętych patronek i patronów: św. Anna, św. Barbara, św. Maria Magdalena. Podczas pielgrzymek na Jasną Górę obrazy kupowano na częstochowskich kramach. Na lokalnych jarmarkach i odpustach sprzedawali je także wędrowni handlarze, zwani obraźnikami. Były bardzo szanowane i przekazywane jako wiano.

Matka Boska Częstochowska jest najważniejszym wizerunkiem maryjnym w Polsce. Od 1382 roku, gdy jako dar księcia Władysława Opolczyka pojawiła się w klasztorze, do dziś jest uważana przez Polaków za Królową Polski. Źródłem wzorów dla jej pierwszych wizerunków były grafiki umieszczane w wydawnictwach przygotowywanych przez jasnogórskich paulinów. Podczas ich malowania zachowywano realizm tylko w partiach twarzy i dłoni, szaty i dekoracje malowano bez światłocienia, jednak zdobiąc bogato.