Zawieja w puszczy

Teka Wrażenia z Białowieży należy do dojrzałych dzieł graficznych Leona Wyczółkowskiego (1852–1936), który grafice poświęcił ponad trzydzieści lat swojej działalności artystycznej, zarzucając na jej rzecz malarstwo olejne. Graficznym medium zainteresował się około roku 1900. Już jako dojrzały artysta zaczął analizować możliwości techniczne między innymi akwaforty, akwatinty, algrafii, fluoroforty i przede wszystkim litografii. Dzięki zbliżonym efektom odbitki litograficznej do rysunku i malarstwa oraz możliwościom eksperymentowania, które najbardziej odpowiadały preferencjom i temperamentowi Wyczółkowskiego, litografia stała się jego ulubioną techniką. Cykle prac graficznych publikował w niskonakładowych tekach poświęconych pejzażowi oraz architekturze polskich miast. Tekę Wrażenia z Białowieży charakteryzuje impresyjne, przesycone indywidualną wrażliwością widzenie przyrody. Składa się na nią dziesięć plansz powstałych jako efekt podróży Wyczółkowskiego do Puszczy Białowieskiej w 1921 roku. „Jestem dzieckiem lasu” – mówił o sobie artysta zafascynowany urodą leśnego pejzażu i anatomią drzew, które uczynił jednym z głównych motywów swoich późnych grafik. Powstałe podczas pobytu w puszczy szkice i malarskie studia stały się źródłem plansz graficznych wydanej rok później w Krakowie teki. Artysta wykonał je w technice litografii, którą połączył z kamieniorytem, nadającym odbitkom efekt wyostrzonego, jasnego rysunku i srebrzysty ton. Asymetryczna kompozycja planszy zdradza wpływy japońskiego drzeworytu – wycinkowo ujęty przez Wyczółkowskiego, zaskakująco wykadrowany fragment natury stanowi ekwiwalent i syntezę pejzażu leśnego. Zamierzona redukcja formy podkreśla siłę graficznej ekspresji zamkniętej w kontraście bieli niemal ornamentalnie zarysowanych drzew na zaśnieżonej polanie i określonych czernią kaligraficznych kształtów gałęzi wyłaniających się spod śniegu. Miotane podmuchami, uginające się oszronione drzewa i ukośne kreskowania, podkreślające kierunek wiatru, stają się sublimacją lasu ukrytego wśród śnieżnej zamieci.

Anna Hałata