Na śmierć Jana Heweliusza

Sławę Janowi Heweliuszowi (1611–1687) przyniosły epokowe dokonania w zakresie badania planet i zjawisk astronomicznych, opisanych przez niego w dwudziestu jeden książkach i ponad trzydziestu artykułach. Niezależność finansową, konieczną do prowadzenia nieskrępowanej pracy naukowej, zapewniło mu przejęcie po przodkach rodzinnego rzemiosła piwowarskiego, prowadzenie drukarni, pełnienie intratnych funkcji we władzach miejskich Gdańska, a także – będące już efektem jego uznania – wsparcie krajowego i zagranicznego mecenatu królewskiego. Warto dodać, że w 1664 roku Jan Heweliusz został wybrany pierwszym w historii zagranicznym członkiem powstałego w 1660 roku w Londynie prestiżowego Royal Society, zrzeszającego grono wybitnych naukowców w zakresie nauk matematyczno-fizycznych.

Okoliczność śmierci wybitnego astronoma dostarczyła okazji do uczczenia jego osoby w twórczości literackiej i medalierskiej. Owocem tej drugiej są dwa medale powstałe w 1687 roku, autorstwa sztokholmskiego artysty Arfvida Karlsteena (†1718) oraz gdańszczanina Jana Höhna młodszego (†1693) – najlepszego ówczesnego medaliera w Rzeczypospolitej. Kontynuował on artystyczną tradycję zapoczątkowaną w Gdańsku przez pochodzącego ze Szwajcarii Samuela Ammona (†1622) i rozwiniętą przez przybyłych ze Strasburga Sebastiana Dadlera (†1657) i jego ojca Jana Höhna (†1664). Sprzyjała temu sytuacja ekonomiczna portowego miasta, które przyciągało wybitnych przedstawicieli różnych narodowości, dając im możliwość rozwoju pracy artystycznej i naukowej.

Przedstawienie Jana Heweliusza na omawianym medalu jest podobne do miedziorytu Lamberta Vischera według portretu Andreasa Stechy z 1668 roku. Na jego drugiej stronie znajduje się kilkunastowierszowy napis łaciński, dający charakterystykę życia i zasług astronoma – w tłumaczeniu za hrabią Edwardem Raczyńskim: „Jan Heweliusz gdańszczanin, radny w starem mieście, ulubiony od Królów i Xiążąt, sam pierwsze posiadający miejsce między astronomami ku chwale i podziwieniu wieku, ojczyzny, świata, roku 1611 28 stycznia urodzony, wsparł radą Rzeczpospolitą, (Gdańską) nauki wybornemi dziełami wydoskonalił, zasługami w tamtej i tych jaśniejący, imienia swego zacność do potomności ostatniej rozciągnął, umarł w sam dzień urodzin swoich roku 1687”.

Tomasz Markiewicz