Zegar stołowy tzw. kaflowy

Zegary mechaniczne pojawiły się w Polsce w 2. połowie XIV wieku. Początkowo mechanizm był poruszany obciążnikiem zawieszonym na sznurze, nawiniętym na drewniany wałek. Długość sznura wyznaczała okres działania zegara, dlatego najstarsze umieszczano na wieżach kościołów. Wynalezienie sprężyny na przełomie XIV i XV wieku w połączeniu z urządzeniem wyrównującym siłę naciągu stworzyło nieograniczone możliwości kształtowania formy. Siła przyzwyczajenia sprawiła, że zegar domowy zrazu miał również formę miniaturowej wieży, ale rychło pojawiły się też inne. Mechanizmy wykonywane z żelaza zastąpiono mosiężnymi, a obudowy z okrągłych puszek przekształciły się w kwadratowe lub sześcioboczne, przez oszklone okienka można było oglądać pracę mechanizmu i podziwiać jego ozdobne elementy. Z uwagi na kształt zaczęto je nazywać kafelkami, a gdy zyskały nóżki, pojawiło się określenie bardziej swojskie – żabka. Zegary kaflowe to ukoronowanie kunsztu polskich zegarmistrzów – znakomite pod względem konstrukcji, trwałe, a do tego bardzo efektowne dzieła sztuki. Od kandydata na zegarmistrza wymagano wykonania zegara kaflowego, który, poza czasem, z dokładnością do sekundy wskazywałby także ruch słońca w zodiaku, kwadry księżyca, bił godziny i kwadranse. Wymogom tym sprostał Jakub Gierke.

Daty jego życia nie są znane, wiadomo jedynie, że działał w Wilnie w latach 1616–1660. Rodzina pochodziła z Niemiec, ale szybko się spolonizowała. Zegary Jakuba Gierke są bardzo różnorodne, a pamiętajmy, że zmiany rozmiarów i kształtu obudowy czy ustawienia mechanizmu z pionowego na poziomy wymagały ogromnej wiedzy z zakresu mechaniki i matematyki, no i sprawnych rąk, by w bryłę metalu tchnęły życie. Michał Brensztejn („Ateneum Wileńskie” 1923) nie miał wątpliwości, że „ponad wszystkich zegarmistrzów wileńskich z wieku XVII wybił się prawdziwy artysta, którego nazwisko przechowało się na [...] szczęśliwie do naszych czasów ocalałych arcydziełach sztuki zegarowej, jest nim Jakub Gierke”.

Barbara Czajkowska