Chrystus Pantokrator

Zgodnie z soborowymi kanonami wschodniego chrześcijaństwa w sztuce sakralnej Boga przedstawiano jedynie w osobie Chrystusa, który był Słowem Wcielonym, współistotnym z niewidzialnym Ojcem (J.14,9-10; Kol.1,15). Do najstarszych obrazów ukazujących Wszechwładzę i Boską Naturę Zbawiciela należą wizerunki Chrystusa uosabiającego Pana wszystkiego stworzenia czyli po grecku Pantokratora. Zbawiciela jako Władca Wszechświata, na wzór władcy ziemskiego, z wszystkimi oznakami dostojeństwa, zaczęto obrazować w IV-VI w. Istnieją trzy warianty przedstawienia Pantokratora. Jest on ukazywany na stojąco w pełnej postaci, zasiadający na tronie, jak na prezentowanej ikonie, a w późniejszej ikonografii – w popiersiu. Palce uniesionej na wysokość piersi prawej dłoni ułożone są zazwyczaj na kształt monogramu imienia Chrystusa IC XC. Układ ten można odczytać równocześnie jako symbol dwoistej bosko-ludzkiej natury Zbawiciela oraz Trójcy Świętej. Szczególnym typem przedstawieniowym jest wizerunek tronującego Pantokratora ukazanego w kapłańskich szatach dostojnika. Przedstawienie to odnosi się do pism Starego Testamentu, w których Chrystus jest nazywany Królem i Kapłanem (Ps 110) oraz wyjaśniających je tekstów Nowego Testamentu, np. w Liście do Hebrajczyków zamieszczono obszerne uzasadnienie nadanego Zbawicielowi tytułu Arcykapłana (Hbr 4, 14; 5, 1-10). Na ikonach Chrystus Wielki Arcykapłan zasiada na tronie z otwartą księgą Ewangelii, ubrany w strój wschodniego duchownego, na który składają się widoczne na ikonie: mitra, czerwone sakkos i złocisty omoforion zdobiony krzyżami. Taki sposób obrazowania Chrystusa występuje także w innych wariantach przedstawień Pantokratora, chociażby w wizerunkach Króla Królów, gdzie po obu stronach adorują Zbawiciela Bogurodzica i Jan Chrzciciel, jak w klasycznych przedstawieniach Deesis (patrz S.12824MŁ).

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967