1 złoty

Banknoty o nominałach 1 i 2 złotych, noszące na awersie datę emisji 28 lutego 1919 roku, chyba jak żadne inne odzwierciedlają trudności i zmienne koleje losu początków II Rzeczypospolitej. Należały do serii banknotów, które niedługo po odzyskaniu niepodległości miały zastąpić będące w obiegu pieniądze papierowe dotychczasowych zaborców. Perturbacje z wprowadzeniem nowych banknotów rozpoczęły się już w momencie rozważań nad nazwą waluty, jaka miała obowiązywać na terenie Polski. Spośród różnych propozycji, między innymi: lech, sarmat, piast, polon, złoty, największym poparciem cieszyły się pierwsza i ostatnia. Początkowo zwyciężyła nazwa lech, jednak ostatecznie sejm ustawą z 28 lutego 1919 roku w sprawie nazwy monety polskiej w pierwszym artykule zadecydował: „Jednostka monetarna polska ma nazwę »złoty«, którego setna część nazywa się »grosz«”. Jednocześnie w następnym artykule ustawa uchylała dekret naczelnika państwa Józefa Piłsudskiego z 5 lutego 1919 roku wprowadzający na ziemiach polskich walutę o nazwie lech. Uchwalenie ustawy skutkowało rozpoczęciem zabiegów o wprowadzenie złotego do obiegu. Jednostką nadzorującą ten proces była Polska Krajowa Kasa Pożyczkowa (PKKP), instytucja powołana jeszcze przez niemieckie władze okupacyjne 9 grudnia 1916 roku. W przypadku banknotów podjęto decyzję o druku za granicą. Niższe nominały – od 1 do 50 złotych – powstały w drukarni Banku Francuskiego. Druk nominałów od 100 do 5000 złotych powierzono wytwórni Waterlow & Sons w Londynie. Choć w 1919 roku jedyną instytucją emisyjną była wspomniana PKKP, na awersie wszystkich banknotów znalazła się nazwa Bank Polski. W rzeczywistości instytucja ta powstała dopiero 15 kwietnia 1924 roku, jako jeden z elementów reformy Władysława Grabskiego. W przypadku banknotów jedno- i dwuzłotowych ostatnim elementem ich zagmatwanej historii było wprowadzenie ich do obiegu nie przez nowo powołany Bank Polski, a przez ministra skarbu. Nigdy też nie miały pełnić funkcji banknotu, jedynie biletu zdawkowego. 100 000 000 egzemplarzy jednozłotówek i 40 600 000 dwuzłotówek w roli pieniądza zastępczego znajdowało się w obiegu do 30 września 1925 roku. Definitywny koniec skomplikowanej historii nastąpił 31 grudnia 1926 roku, kiedy upłynął ostateczny termin ich wykupu.

Leszek Poniewozik