Stanisław August Poniatowski - uchwalenie Konstytucji 3 Maja

Spośród medali z epoki upamiętniających reformy Sejmu Czteroletniego i Konstytucję 3 maja najbardziej efektowna i bogata w treść jest praca niderlandzkiego medaliera Johanna Georga Holzheya († 1808), powstała z inicjatywy dwóch obywateli Amsterdamu – Gülchera i Müldera. Złoty medal wraz z pochwalnym listem wręczyli oni królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu za pośrednictwem warszawskiego bankiera Piotra Blanka. O zdarzeniu tym informowała 17 sierpnia 1791 roku „Gazeta Narodowa y Obca”, na łamach której opublikowano wspomniany list. Padają w nim między innymi słowa: „[…] szukaliśmy sposobu, jakimby uwiecznić to wielkie zdarzenie, i tym końcem nakłoniliśmy P. Holzhey sławnego artystę, ażeby wybił medal, do tey okoliczności stosowny”.

Jego awers zdobi wizerunek głowy Stanisława Augusta Poniatowskiego w wieńcu dębowym z Orderem Orła Białego przy ramieniu. Przedstawienie otacza łaciński napis, w tłumaczeniu: „Stanisław August z Bożej łaski król Polski, wielki książę litewski, ojciec ojczyzny”. Rewers pracy wypełniają treści symboliczne nawiązujące do dzieła Konstytucji 3 maja. Ich rozumienie w epoce oddaje opis medalu publikowany w „Gazecie Narodowey y Obcey” – „[…] na drugiey stronie widać kulę ziemską, na którey wyryte są herby polskie, na tejże kuli znayduje się znak [chrystogram] wyrażający tolerancję chrześcijańską, tudzież koronę murową, czyniącą alluzyą do przywilejów miast. Na boku anioł skrzydlaty (oznaczający geniusz rewolucyi) depczący nogami zgruchotane jarzmo i więzy. […] w jedney ręce anioł trzyma czapkę wolności, w drugiey oliwną różdżkę i caduceum Merkurego, na znak szczęśliwości powszechney, która z zdarzenia tego spływa na państwo całe. O kulę ziemską oparte są pęki konsularne senatu, i stanu rycerskiego, z ważkami i mieczem sprawiedliwości; na dowód, że magistratury i trybunały […] wyrządzać maią jednakową sprawiedliwość w całey rzpltey. […] oko opatrzności boskiej, rzucające promienie […] jako znak cudownej swojej mocy, w przywróceniu rozsądnej całemu narodowi wolności; w utwierdzeniu tolerancyi”.

Symbolikę dopełniają łacińskie inskrypcje – w otoku: „TERRORE LIBERA” („Wolna od bojaźni”), oraz u dołu: „Chlubnym sejmu dekretem z dnia 3 maja 1791”. Na rewersie odczytujemy sygnaturę autora: „I. G HOLZHEY FEC” („Johann Georg Holtzhey zrobił”).

Tomasz Markiewicz