Stanisław August Poniatowski - Komisja Oświecenia Publicznego

Medal upamiętnia wprowadzenie w 1777 roku nauki o rolnictwie w podległych Komisji Edukacji Narodowej (KEN) szkołach publicznych w Rzeczypospolitej. Inicjatorem jego powstania był generał-major Stefan de Rieule (?–1785), dyrektor gmachów królewskich w czasach Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764–1795), autor prac z agronomii i pierwszej publikowanej w Polsce rozprawy z zakresu botaniki. Był także pomysłodawcą pierwszego w Polsce niezrealizowanego projektu muzeum przyrodniczego, które miało łączyć  funkcje dydaktyczne z rolą placówki naukowo-badawczej.

W odpowiedzi na ogłoszony przez KEN konkurs Stefan de Rieule przygotował projekt podręcznika szkolnego z botaniki, rolnictwa i zagadnień ogrodniczych. Otrzymaną za to nagrodę pieniężną w wysokości 200 dukatów przeznaczył na ufundowanie omawianego medalu, dedykowanego królowi i członkom KEN. Jego awers przedstawia popiersie Stanisława Augusta Poniatowskiego z wieńcem dębowym na głowie. Na odwrocie widnieje natomiast czternastowierszowa łacińska inskrypcja, w tłumaczeniu: „Za panowania Stanisława Augusta, ośmiu mężów przełożonych instytucji publicznych, Ignacy książę Massalski, Michał książę Poniatowski, August książę Sułkowski, Joachim Chreptowicz, Ignacy Potocki, Adam książę Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Antoni Poniński z powodu zaprowadzenia w szkołach publicznych nauki rolniczej Stefan de Rieule ofiarował roku 1777”.

Autorem pracy jest Jan Filip Holzhaeusser (1741–1792), najwybitniejszy medalier czasów stanisławowskich. Umieszczona pod królewskim popiersiem sygnatura artysty – I. P. HOLZHAEUSSER. F. – na naszym egzemplarzu jest praktycznie nieczytelna. Wynika to najprawdopodobniej z faktu, że został on wybity bardzo zużytym stemplem awersu. Miało to miejsce najpewniej już w XIX wieku, na fali rosnącego zainteresowania przeszłością i zapotrzebowania kolekcjonerskiego. Z kolei na rewersie zostało utrwalone uszkodzenie stempla, które dokumentują także medale powstałe w XVIII wieku. Praca mierzy 57 mm średnicy, czyli 3 mm mniej aniżeli medale z epoki.

Po zamknięciu Mennicy Warszawskiej w 1868 roku stemple medalu wywieziono do Petersburga, Polsce zwrócono je w 1924 roku.

Tomasz Markiewicz