Maska rozbójnika z rekwizytami tanecznymi

Maska yona przedstawia rytualnego złodzieja. Wśród Dogonów istnieją zorganizowane i wyspecjalizowane grupy Yona, do których przynależność jest dziedziczona z ojca na syna. W razie śmierci jednego z członków grupy, rytualni złodzieje organizują wyprawę łupieżcą, najczęściej do sąsiedniej wioski. Ich łupem padają zwierzęta domowe (owce, kozy, kury). Ukradzione zwierzęta składane są w ofierze w domu, w którym mieszkał zmarły, a potem wspólnie spożywane przez wszystkich członków grupy. Właściciele zrabowanych zwierząt nie mogą protestować, bowiem Yona upamiętniają czyn mitycznego Kowala, który ryzykował życie aby ukraść ogień i przekazać go ludziom.

Mityczny Kowal pojawił się na Ziemi, po tym jak wylądowała już na niej Arka z Nommo i przodkami. Nie przemieszczał się w arce, tylko – jak powiadają Dogonowie – „zszedł, lądując na Ziemi jak żaba” w jaskini zwanej Diama Konoma. Przybył w towarzystwie swojej bliźniaczki, ponieważ na początku stworzenia i organizacji życia na Ziemi wszyscy pojawiali się w parach. Przyniósł ze sobą ziarna zbóż, których dusze były umiejscowione w żelaznej motyce. Ukradł za pomocą żelaznego haka kawałek Słońca i rozpalił nim ogień w kuźni, a potem wykonał w niej motyki, dzięki którym ludzie mogli zostać rolnikami. Kowal stał się mistrzem ognia, posiadał wiedzę na temat wydobywania żelaza z minerałów i produkowania broni, narzędzi i innych niezbędnych przedmiotów. Wszystkimi swoimi umiejętnościami podzielił się z ludźmi.

Maska yona wykonana jest z włókien. Jej atrybutami są: laska yo dommolo (laska złodzieja) wyobrażająca konia oraz pęk kluczy symbolizujący dostęp do dogońskich zagród. Tańczy podczas świąt pogrzebowych Dama. Tak jak pozostałe maski dogońskie należy do tajnego stowarzyszenia Awa.

Ewa Prądzyńska