Pejzaż

Jan Stanisławski był mistrzem młodopolskiego malarstwa pejzażowego. W swoich wędrówkach zarówno utrwalał krajobraz rodzimej Ukrainy, jak i tworzył kompozycje poświęcone okolicom Krakowa i Zakopanego. Jako temat pejzaż zajmował poczesne miejsce w twórczości artysty, ukazując zmiany stylistyczne oraz warsztat artystyczny malarza. Pejzaż był traktowany realistycznie, symbolicznie, wyrażał impresyjną grę kolorystyczną – stanowił barometr artystycznej wrażliwości i dialogu z obrazowymi konwencjami. W twórczości Stanisławskiego stał się suwerennym tematem, który akcentował nowoczesną autonomię sztuki, ale także warunkował symboliczne przesłanie i egzystencjalne doświadczenie. Posługując się małym, niejako podręcznym formatem obrazów, kreował uproszczone, pośpiesznie malowane studia, akcentujące obecność i przeżycie malarza wobec natury.

Pejzaż powstał wkrótce po 1900 roku, artysta wówczas rozjaśnił paletę malarską i ukształtował specyficzną kompozycję obrazu – pejzażu podzielonego poziomą linią horyzontu z wielką masą dominującego błękitu nieba. Rozległy krajobraz kształtują odmienne sposoby ujmowania kształtów, różnicując gęsto nakładane partie pierwszego planu, układające się w spalone słońcem trawy, dalej poziome pasy żółci, tworzące łagodnie rozciągnięte pola ściętego zboża, wreszcie giętka linia błękitnego horyzontu odsłania w dalekim planie górzysty krajobraz. Nad całością góruje błękitne niebo swobodnie kształtowane rozbielonymi partiami chmur. Studium Stanisławskiego łączy analizę światła rozproszonego w rozległym krajobrazie z problemem wydobywania zróżnicowanych elementów przyrody – zmiennych faktur, odległości, zróżnicowanej materii. Pejzaż, chwytany pośpiesznym spojrzeniem, sugestywnie i szybko szkicowany plamą barwną, kreuje poznanie świata jako tajemniczego misterium zmienności, ruchu i światła z bezpośrednim, fizycznym odczuciem chropowatości i twardości rzeczy. Pejzaże zyskują charakter metafizycznego spotkania ze światem – zmiennych widoków i wizualnej esencji. Dominujące niebo staje się widocznym elementem symbolicznego spektaklu – rozjaśnionego wewnętrznym światłem i uruchamiającego cielesne doświadczenie natury.

Marcin Lachowski