Sofia Mądrość Boża

„Sofia” po grecku znaczy mądrość. Prezentowana ikona ukazuje odwieczną Mądrość Bożą. W Starym Testamencie, jako stwórcza Miłość i zasada stworzenia świata oraz tchnienie mocy i chwały Boga, występowała ona pod postacią niewiasty (Prz. 9,1-15). W tradycji chrześcijańskiej Nowego Testamentu została utożsamiona w pismach apostolskich z Chrystusem Synem Bożym (1Kor 1,23-24; Kol1,15 nn.; Hbr1,3; J1,1nn.). Około XV w. na Bałkanach pojawił się szereg wizerunków teologiczno - dydaktycznych posiadających złożoną kompozycję, bogatą w symbolikę oraz treści alegoryczne. Z Bałkanów pod koniec XIV lub na początku XV w. wizerunki te przeniknęły na zachodnie ziemie Rusi i przetworzone, rozpowszechniły się w rosyjskim prawosławiu. Do tego typu przedstawień należy ikona Sofii Mądrości Bożej. Najstarszy, jak dotąd, znany ruski wizerunek pochodzi z Nowgorodu. Ukazuje on Mądrość Bożą pod postacią Chrystusa, jak na prezentowanej ikonie. Zbawiciel jako młodzieńczy płomiennolicy Anioł, będący uosobieniem Ducha Świętego, zasiada w szatach królewskich na złotym tronie. Jego wygląd jest tożsamy z apokaliptycznym Synem Człowieczym (Ap 1,13-16). Adorują go, jak w klasycznej Deesis (patrz S.12824MŁ) Bogurodzica i Jan Chrzciciel. Bogurodzica trzyma w medalionie drugi wizerunek Chrystusa – Boga Wcielonego, jak w przedstawieniach Panagii (patrz S.12625MŁ; S.12826MŁ). W pionowym układzie kompozycji trzeci wizerunek Chrystusa – błogosławiący Pantokrator Wszechwładca (patrz S. 12646MŁ; S.12819MŁ) jest ukazany nad głową Chrystusa - Anioła. W najwyższym miejscu kompozycji malarskiej pojawia się adorowana przez aniołów „etimasia” – Tron Boży, na którym zasiądzie Chrystus w czasie Paruzji czyli ponownego przyjścia na Sąd Boży. Nowgorodzki wariant przedstawienia jest obrazem Słowa Wcielonego i Ducha Świętego, a przez wizerunek Pantokratora wskazuje na Boga w Trójcy Jedynego. Bogurodzica i Jan Chrzciciel stanowią Mądrość Kościoła. 

Teresa Bagińska-Żurawska https://orcid.org/0000-0002-9243-3967